Over Cameron en het democratisch tekort van de EMU
donderdag 7 februari 2013, 14:53, Marko Bos

Op 23 januari jl. presenteerde premier Cameron i dan uiteindelijk zijn Europa-speech, niet in Berlijn of Amsterdam, maar gewoon in Londen. De Conservatieve partijleider hield een overtuigend pleidooi voor voortzetting van het Britse lidmaatschap van de Europese Unie i. Overtuigend vooral door te wijzen op het belang van de interne markt en het gebrek aan reële alternatieven voor het VK buiten de EU. Maar dat koppelt Cameron aan een fundamentele hervormingsagenda voor de EU.

Bovendien stelt de premier zijn landgenoten een ‘in-out referendum’ over het EU-lidmaatschap in het vooruitzicht. Als de (rest van de) EU de komende jaren onvoldoende opschuift in zijn richting, dan ziet hij zich gedwongen om bij die gelegenheid voor uittreding van het VK uit de EU te stemmen. Daarmee heeft de premier een tijdbom neergelegd die de komende jaren een keer afgaat. De vraag is alleen wie/wat daardoor het zwaarst getroffen zal worden.

Vijf principes

Wat wil Cameron in/aan de EU veranderen? De premier noemde vijf leidende principes:

1.
Concurrentievermogen. “At the core of the European Union must be, as it is now, the single market. Britain is at heart of that Single Market, and must remain so.” Dat uitgangspunt is niet controversieel, wel de invulling die Cameron vervolgens wil geven aan de interne markt, als niet veel meer dan een vrijhandelszone. Voor hem staat vrijmaking van het verkeer (behalve voor werknemers uit de nieuwe lidstaten!) voorop; de koppeling met harmonisatie van regels voor bescherming van o.a. werknemers, consumenten en milieu wordt niet gelegd. Zie ook zijn retorische vraag “when the competitiveness of the Single Market is so important, why is there an environment council, a transport council, an education council but not a single market council?”Nooit van de raad voor het concurrentievermogen gehoord? Had niemand de premier voor dit blijk van onnozelheid kunnen behoeden?

2.
Flexibiliteit. Cameron pleit voor meer ruimte voor diversiteit binnen de Unie. “I accept, of course, that for the single market to function we need a common set of rules and a way of enforcing them. But we also need to be able to respond quickly to the latest developments and trends.” Hij wil af van de Verdragsbepaling over “an ever closer Union”, wil de gemeenschappelijke munt terzijde schuiven als basis – naast de interne markt – van de EU, en aankoersen op samenwerking in netwerkverbanden in plaats van integratie in bindende structuren.

3.
Bevoegdheden terug naar de lidstaten. Terecht stelt Cameron dat de interne markt geen volledige harmonisatie nodig maakt. Het is ook onzin om eindeloos te schaven aan een uiteindelijk onbereikbaar ‘level playing field’. Maar wat is er nu eigenlijk mis met de Europese arbeidstijden-regeling? Waarom wil een premier die internationale samenwerking zoekt om klimaatverandering en georganiseerde misdaad tegen te gaan, de rol van de Europese Unie op het terrein van milieu en justitie terugdringen?Interessant is dat Cameron hierbij ook verwijst naar de exercitie die het Nederlandse kabinet op zich heeft genomen, om voorstellen te doen voor het renationaliseren van bepaalde beleidterreinen. Waar zou onze regering mee komen? Kan de VVD bijvoorbeeld instemmen met afschaffing van de (Europese) betalingen aan boeren en andere grondeigenaren?

4.
Democratische verantwoording. Hier ziet Cameron alleen een rol weggelegd voor de nationale parlementen. Een Europese demos bestaat niet, en daarom keurt hij het Europees Parlement i nog geen vermelding waardig.

5.
Fairness. Dan gaat het vooral om de nieuwe arrangementen voor de Eurozone i. Die mogen niet nadelig uitwerken voor het Verenigd Koninkrijk. Cameron vraag terecht aandacht voor het lastige punt van de verhouding tussen eurozone en niet-eurozonelanden, vooral waar het gaat om de interne markt voor financiële diensten. De vraag is natuurlijk of de Eurozone de City de status van een soort gepriviligeerde offshore centrum zal willen gunnen.

Hoe nu verder?

De overige lidstaten van de EU zijn er niet op uit om het VK te laten vertrekken. Natuurlijk kan Cameron optisch nog wat genoegdoening worden gegeven. En de verhouding tussen de eurozone en de rest moet verder worden verkend. Maar het VK heeft al ruimschoots via diverse opt-outs extra flexibiliteit opgeëist. Afbraak van sociale en milieubescherming is niet de manier om het maatschappelijk draagvlak voor Europese integratie te versterken. En er blijft enige urgentie om bestuur en democratische verantwoording in de eurozone te versterken, en de Britse wensen vormen daarvoor een slechte leidraad.

Een direct gevolg van de speech van Cameron is dat de drempel om nog tot een Verdragswijziging te komen, wel heel erg hoog is komen te liggen. Dat kan ten koste gaan van transparantie en democratische verantwoording in de eurozone. Ik houd het erop dat voor de lidstaten van de eurozone – maar ook voor een aantal andere lidstaten – het behoud van de eurozone uiteindelijk zwaarder zal wegen dan de wens om het VK niet te verliezen. De Britten doen er daarom goed aan hun onderhandelingspositie niet te overschatten.

David Cameron

David Cameron tijdens zijn speech

Parlementaire controle op economisch bestuur

Door de speech van Cameron heeft het recente advies van de Raad van State i over de verankering van democratische controle bij de hervormingen in het economisch bestuur in Europa minder aandacht gekregen dan het verdient. De Raad van State heeft het advies (zie Kamerstuk I 2012/2013, 33 454, nr. AB) op 18 januari jl. uitgebracht, op verzoek van de Eerste Kamer i. Het advies gaat in op een aantal wezenlijke vragen die de Adviesraad voor Internationale Vraagstukken (AIV) in zijn advies over het Europees Parlement heeft laten liggen (zie de rubriek ‘Leestafel’ in de Nieuwsbrief van december 2012).

Het advies onderzoekt op een zorgvuldige manier hoe zowel nationale parlementen als het Europees Parlement kunnen bijdragen aan een betere democratische controle. Daarbij houdt de Raad van State expliciet rekening met de noodzaak om in voorkomende gevallen, ter wille van de stabiliteit, slagvaardig te kunnen handelen.

Meer concreet doet het advies onder meer de volgende aanbevelingen:

–
Aanpassing van de tijdslijn van de nationale begrotingsbehandeling aan het Europees Semester, door het parlement daarbij niet pas in het najaar maar al in het voorjaar ten volle bij te betrekken;
–
Als het voorstel van Van Rompuy van contracten tussen lidstaten en Europese instellingen i werkelijkheid wordt, dan is het zaak dat deze contracten jaarlijks door het parlement worden goedgekeurd;
–
De democratische waarborgen die nodig zijn bij overdracht van soevereiniteit aan de Europese Unie, zullen in eerste instantie moeten worden gezocht in de bevoegdheden van het Europees Parlement.
–
Voor democratische besluitvorming in de eurozone moet een aparte voorziening worden getroffen. De instelling van een apart parlement van de eurozone vormt daarbij “een mogelijke denkrichting”.
–
De constructie die artikel 13 van het Begrotingspact aanreikt, van een ‘conferentie’ waarbij de parlementen gezamenlijk het begrotingsbeleid bespreken, ziet het advies niet als een duurzame oplossing. Zo’n conferentie zal de uitwisseling van informatie verbeteren, maar niet leiden tot grotere betrokkenheid bij de besluitvorming.

Referendum?

De speech van Cameron heeft in ons land de roep om een referendum over Europa weer doen oplaaien. In het licht van de ervaringen van 2005 misschien goed om vooraf even heel goed na te denken over de precieze vraagstelling en de mogelijke consequenties, als we daartoe zouden besluiten. Maar we zouden zeker niet moeten wachten met verder investeren in het bestuur en de democratische controle van de eurozone.