Europa is als een hele grote oude familie. Zo’n familie die honderden generaties teruggaat en een reuze bagage van voorgeschiedenissen, herinneringen, vetes en bloedbaden, breuken en verzoeningen, gekrakeel en gedoe met zich mee tilt. Ze heeft saaie en minder saaie familieleden, voorzichtige en meer roekeloze, sluwe en naievere, enthousiaste doeners en meer bezonnen reflectietypes. Er zijn leden van de familie die overal een punt van maken, en leden die nauwelijks meer met elkaar praten. Het is ook een familie van eigenwijzen, want vele familieleden hebben van alles in de wereld gedaan en ontlenen daar een groot ‘eigen gelijk’ aan. Eeuwenlange conversaties tussen de familietakken hebben daarnaast ook bepaalde hardnekkige clichés geschapen: ‘die uit de zuidelijke tak leven er te jolig op los’, of ‘die uit de noordelijke hoek zijn te star en te stug’. Maar eeuwen van handel, wandel en verkeer hebben ook bepaalde omgangsvormen met zich meegebracht waardoor er na gewelddadige uitbarstingen meestal ook wel weer vrede wordt gezocht. Al duurt dat soms even. Maar men is tot elkaar veroordeeld: it’s all in the family….
Ik weet, dit is een veel te zoetsappig beeld, en wellicht veel te sloom voor deze week van hard talk en deadlines. Maar toch moet ik aan de vooravond van de beslissende eurodeliberaties dit weekend maar steeds denken: hoe kijken we over twintig jaar op deze Europese episode terug? Als het einde van iets, als het begin van iets? Formeel gaat het over de schuldencrisis in Griekenland in zijn verschillende dimensies: het verstand of onverstand van de gekozen austerity schuldenaanpak, de economische en humanitaire gevolgen, de korte termijn berekeningen van de schuldeisers en hun politieke bondgenoten, de ervaringen van een politiek verdeeld Griekenland, de spelregels van een muntunie. Of over de langere termijn gevolgen van een eurozone breuk met Griekenland, voor de economie en voor de sociale verhoudingen in Europa.
Vele actuele gesprekken zijn helaas te lang geframed in een schuld-en-boete modus: wie heeft het gedaan, wie heeft het veroorzaakt, wie heeft de foute keuzes gemaakt, wie moet er aftreden, wie is de terrorist? Het debat met premier Tsipras op 8 juli in het Europees Parlement stond bol van zulke interventies met opgeheven vingers. Format: Oudere broers lezen jonge, roekeloze broer de les. Zo gaat dat – soms, helaas – in een familie.
Maar daarachter door loopt het tragere verhaal van dat oude Europa. Dat Europa waardoorheen deze maanden weer miljoenen mensen trekken om iets op te snuiven van de culturele verschillen, de variatie, de gekten en grootheden van een rijk verleden en een levendig heden. Het trage Europese verhaal van waaruit mensen (zoals ikzelf) zeggen: ophouden met dit gekrakeel, heel diep ademhalen en elkaar helpen de boel op orde te brengen, whatever it may take. Want als we de juiste balans (Grieks begrip) weten te vinden zonder iedereen in één mal te willen gieten, kunnen we veel meer betekenen voor de mensen op dit continent en in de wereld. Kan onze democratie sterker worden, ons aller bestuur minder corrupt, onze economie duurzamer. Europa is nog steeds een prachtig continent met grote mentale en institutionele rijkdom.
Het is gelukkig duidelijk dat onder alle kabaal en verhitte krantenkoppen door, het wel en wee van de familie voldoende mensen aan het hart gaat. Zie bijvoorbeeld het ijzersterke verhaal van Jeffrey Sachs (http://www.project-syndicate.org/commentary/greek-crisis-germany-debt-relief-tsipras-merkel-by-jeffrey-d-sachs-2015-07 ). Het is maar een voorbeeld in een lange rij van betrokken interventies. Dit gaat al lang niet meer over Griekenland alleen. Overal in Europa en daarbuiten zoeken mensen naar tekenen van wijsheid, naar mensen die voorbij de huidige crisis kunnen denken en uitgaan van een Europese wederkerigheid waar we allemaal meer baat bij zouden hebben. Naar staatmanschap dat de publieke zaak voorop stelt en naar een economische orde die kansen voor mensen verhoogt in plaats van mensen marginaliseert. In die breed gedeelde zoektocht ligt ook veel gedeelde kracht.
Het is vrijdag 10 juli. De ‘nieuwe’ Griekse voorstellen liggen op tafel, de Fransen hebben een handje meegeholpen, de verschillen met wat er een paar weken geleden lag worden nu uitgeplozen. De markten reageren opgetogen (voor sommigen toch vooral de maat der dingen). We hopen dat de onderhandelaars in Brussel zullen handelen met wijsheid die verder reikt dan dit moment; zoals een goede familie uiteindelijk betaamt.
Godelieve van Heteren