Opinies

Wat aan een Europese ‘economische regering’ ontbreekt
donderdag 1 september 2011, 9:15, Paul de Hen

Jarenlang hebben ze geloofd in ’peer pressure’, de regeringsleiders van de EU-lidstaten. Ze maakten plechtige afspraken over de Lissabon-agenda, en over een verbeterde uit voering daarvan. Misschien namen ze echt elkaar binnenskamers de maat over wat er in hun respectieve landen niet goed ging. Maar het hielp weinig. Thuis moet iedere regeringsleider tenslotte zijn parlement en zijn kiezers overtuigen, en de boodschap dat, zeg, de Duitse Bondskanselier het gebrek aan dynamiek in de Italiaanse economie zorgelijk vindt komt daar vast niet hard aan.

Als het erop aankomt, zo leert de ervaring, dan weigeren lidstaten kortweg om zich op het cruciale terrein van hun begrotings- en tekortbeleid de les te laten lezen. Behalve wanneer de beloning groot is, of de nood hoog. In de aanloop naar de invoering van de euro, in de jaren negentig van de afgelopen eeuw, bleken alle landen die graag mee wilden doen in staat om te voldoen aan de toelatingseisen. Goed, de Grieken hebben kennelijk gesjoemeld met hun statistieken maar zij zijn voor zover bekend de enigen. Het was hetzelfde mechanisme dat aspirant-lidstaten van de Europese Unie ertoe brengt om vergaande binnenlandse hervormingen door te voeren, want dat is de prijs die betaald dient te worden om de grote beloning van het lidmaatschap te krijgen.

Maar wie eenmaal binnen is, had niets meer te vrezen. Het in de Europese verdragen i verankerde Stabiliteitspact voorziet in boetes voor landen die langdurige tekorten hebben, maar het was voorspelbaar dat dat een loos dreigement zou zijn. Een land in problemen – want die zijn er als overheidstekorten oplopen – help je verder in de put door een boete te vragen. Ingrijpen om, bijvoorbeeld, de economie van een land dynamischer te maken zou in het ideale geval in goede tijden gebeuren. Maar om dat af te dwingen heeft de Europese Unie geen harde instrumenten. Een Europese ‘economische regering’ had daar niets aan veranderd, want ook die zou het aan instrumenten hebben ontbroken.

Daar komt wat verandering in. De steeds heftiger schuldencrisis heeft alle publicitaire aandacht weggenomen voor de nieuwe EU-wetgeving op basis van het Stabiliteitspact, met aangescherpte instrumenten. Die wetgeving is in de laatste fase van afhandeling en voorziet onder meer in het opleggen van boetes aan landen die onvoldoende aan hun economie werken. Maar nog steeds zal dat lang geen echte economische regering opleveren, ook niet als het plannetje van Sarkozy en Merkel het haalt om tenminste twee keer per jaar de regeringsleiders van de Eurozonelanden apart te laten vergaderen. Een praatclub is geen regering.

Intussen doet voor het korte termijnbeleid in de schuldenlanden de combinatie van extreme pressie op de financiële markten en de macht van de financiële technocraten bij de Europese Centrale Bank i wonderen. De combinatie marktonrust en ECB-hulp-tegen-een-prijs bereikte wat jaren van aanbevelingen van de Europese Commissie en – laten we hopen – ‘peer pressure’ in raden van ministers en Europese Raden niet tot stand wist te brengen: een haastige beleidswijziging in Italië (Spanje, solider bestuurd dan Italië, had zijn lessen al eerder getrokken, maar scherpt zijn plannen wel aan).

Het kan niet de bedoeling zijn dat de echte Europese economische regering in Frankfurt zetelt. Met de nieuwe wetgeving komt er wellicht iets meer reële macht in Brussel. Maar er is een belangrijk element dat blijft ontbreken. Dat element is niet te vinden door de regeringsleiders vaker te laten vergaderen.

Waar het om gaat is dit: de problemen binnen de eurozone hebben niet alleen te maken met gebrek aan dynamiek in een aantal lidstaten, en daardoor ontstane overheidstekorten. Ze hebben ook te maken met de ogenschijnlijk zo positieve situatie in de overschotlanden, Duitsland, Nederland, Oostenrijk, Finland.

De tekortlanden danken hun gebrek aan dynamiek deels, grotendeels misschien wel, aan gebreken in hun sociale en economische structuur – al stonden die bijvoorbeeld in Spanje jarenlang een flinke groei niet in de weg. Maar ze hebben nu ook het probleem dat ze door het gebrek aan vertrouwen van de financiële markten voorrang moeten geven aan tekortreductie terwijl de positieve effecten van structurele aanpassingen pas op termijn zichtbaar zullen worden. Dat is een recept voor nog meer binnenlandse economische ellende en mogelijk onvoldoende politiek draagvlak om de gewenste aanpassingen door te zetten.

Daar hebben de overschotlanden geen last van. Maar ook zij zetten hard in op tekortreductie. Te hard?

Natuurlijk is de dynamiek die wij en zij zo kort na de recessie weer wisten te herstellen lovenswaardig, maar de enorme overschotten op lopende rekening die zo ontstaan zijn het spiegelbeeld van de tekorten in andere euro-landen – de eurozone als geheel heeft nagenoeg een betalingsbalansevenwicht. Het Internationaal Monetair Fonds i heeft een paar jaar geleden al eens de woede van de Duitsers gewekt door op dit aspect van de onevenwichtigheden in het eurogebied te wijzen. Moeten zij (of Nederland, of Oostenrijk) soms hun export afremmen?

Nee natuurlijk. Maar de overschotlanden zouden wel kunnen overwegen om de consolidatie van hun eigen overheidstekorten en schulden minder krachtig ter hand te nemen en zich af vragen of stimuleren van het binnenlandse verbruik niet meer prioriteit zou moeten hebben. Dat helpt meteen de tekortlanden die door de daar noodzakelijke bezuinigingen weinig mogelijkheden over hebben om hun economie te stimuleren.

Een echte Europese economische regering zou dus ook wat te verlangen hebben van de financieel sterke overschotlanden. Maar daarvoor heeft de Europese Unie geen enkel instrument.

De Toekomst van de Euro
donderdag 1 september 2011, 9:15, Paul de Hen

Lucratieve zaak voor de Nederlandse schatkist, die grote Europese schuldencrisis. Tenminste, zolang de regeringen van Portugal, Ierland en Griekenland blijven betalen voor de financiële steun die de rest van Europa ze verschaft. Op iedere onder Nederlandse garantie aan de drie probleemlanden uitgeleende euro wordt een kleine drie procent toeslag geheven boven de rente waartegen het geld op de kapitaalmarkt wordt geleend. Via de Europese Commissie komt dat geld uiteindelijk aan Nederland ten goede in de vorm van een kleinere bijdrage aan de EU-begroting. Alleen, blijven ze betalen?

Kan Griekenland terugbetalen?

Voor Ierland en Portugal lijkt dat geen wezenlijk probleem. De betaalcapaciteit wordt bepaald door factoren als het overschot van de overheid aan inkomsten boven uitgaven afgezien van de rente en aflossing, de verwachte economische groei, de rente op de staatsschuld en de looptijd van de leningen.

Zsolt Darvas, Jean Pisany-Ferry en André Sapir van de Brusselse denktank Bruegel berekenden in februari dit jaar al dat het met een stevig maar in historisch perspectief niet irreëel zuinig begrotingsbeleid en een realistische inschatting van hun economische groei voor Ierland en Portugal (en voor Spanje, als dat nodig zou zijn) mogelijk is om in maximaal twintig jaar vanaf 2014 hun schulden af te lossen tot het Europees gewenste streefniveau van 60 procent van het Bruto Binnenlands Product. Maar niet voor Griekenland (A Comprehensive Approach to the Euro Area Debt Crisis , Bruegel Policy Brief).

Waarschijnlijk is er nauwelijks een econoom te vinden die serieus meent dat de Griekse regering zonder een economisch wonder, of zonder onmogelijk grote bezuinigingen, van de huidige schuldenlast af kan komen. Het Centraal Planbureau i waarschuwde dit voorjaar: ‘zeker voor Griekenland bestaat de kans dat het land zijn schuld niet volledig kan afbetalen’. Eigenlijk is de afweging volgens het CPB: een beslissing over kwijtschelden of anderszins herstructureren van de schulden uitstellen, of die beslissing nu nemen. (Nederland en de Europese Schuldencrisis, CPB Policy Brief 2011.03).

Schuldherstructurering?

De Europese Centrale Bank i, en nationale centrale banken als De Nederlandsche Bank i, wijzen herstructurering van de Griekse schulden fel af. Zo’n reductie treft – dat is de bedoeling – ook particuliere investeerders.

De Griekse staat zou officieel kunnen verklaren dat zij bijvoorbeeld 30 of 50 procent van het geleende geld niet terugbetaalt, en daar ook geen rente meer over vergoedt. Een zachtere benadering zou zijn om eenzijdig de looptijd van de leningen te verlengen, dus aflossing uit te stellen onder handhaving van de rentebetaling.

ECB-bestuurder Lorenzo Bini Smaghi dreigde in The Financial Times dat afgewaardeerd Grieks staatspapier niet langer acceptabel zal zijn als onderpand voor ECB-krediet. De Griekse banken, die net als de Portugese niet meer terecht kunnen op de internationale geldmarkt en afhankelijk zijn van ECB-financiering, zouden daardoor gedoemd zijn. Meer dan de helft van alle Griekse staatsleningen in handen van de Europese bankensector zit bij Griekse banken. De centrale bankiers vrezen dat het herstructureren van de Griekse schuld aan particuliere partijen opnieuw een algemene vertrouwenscrisis op de financiële markten teweeg brengt.

Dat legt de oplossing bij de begroting, en dus de belastingbetaler, in de andere EU-lidstaten. Gelukkig is Griekenland een uitzondering, maar dat hoeft niet zo te blijven. Aan de orde is een nieuwe opzet van de overheidsfinanciering in de euro-zone.

De Grauwe: het probleem van euro-landen …

De Leuvense hoogleraar Paul de Grauwe trekt op het ogenblik de aandacht met een pleidooi om in te zetten op euro-obligaties (op 20 juni spreekt De Grauwe op Clingendael). De Grauwe doet dat in een uitvoerige analyse voor de denktank CEPS (The Governance of a Fragile Eurozone, CEPS Working Document no 346, mei 2011).

Door het opgeven van zijn eigen munt voor de euro komt een lidstaat, zo schetst De Grauwe, in de positie van een ontwikkelingsland dat al zijn staatsleningen plaatst in een vreemde valuta. Omdat ze euro’s hebben, kunnen beleggers die een lidstaat niet vertrouwen hun geld makkelijk naar een ander euro-land overbrengen. De regering van het getroffen land kan dan geen kant op, want ook de eigen centrale bank kan niet zomaar euro’s bijmaken om de overheid te financieren. Op de ECB heeft de nationale regering geen greep. ‘In een monetaire unie krijgen financiële markten een enorme macht en kunnen iedere lidstaat op de knieën krijgen.’ De banken in het getroffen land worden ook meegesleept, zelfs als ze voordien gezond waren, zoals in Griekenland en Portugal. Ook zij krijgen onvoldoende particulier geld, omdat hun beleggingen in nationale staatsobligaties moeten worden afgewaardeerd en hun balans daardoor verzwakt.

Als een euro-land eenmaal in problemen raakt, gaat de rente die investeerders vragen op beleggingen in dat land omhoog. Het land kan door het dure krediet niet langer aan zijn verplichtingen voldoen. Het bankroet waar beleggers voor vreesden, halen ze zo zelf dichterbij. De schuldencrisis en de bankencrisis kunnen een neerwaartse spiraal op gang brengen: het wordt steeds erger en de bezuinigingen die de regering noodgedwongen toepast, maken de tekorten niet kleiner. Dat heeft op zijn beurt gevolgen voor de andere landen in de eurozone.

… en de oplossing

Er is dus een gedeeld belang om zo’n debacle in een euro-land te voorkomen.

Het ideaal is voor De Grauwe een gezamenlijke Europese begroting. Dat is politiek niet haalbaar, maar ‘kleine stappen’ kunnen ook een oplossing bieden.

Eerste stappen zijn al gezet, want gezamenlijke euro-obligaties bestaan al, compleet met beursnotering (in Luxemburg).

De Europese Commissie leent, voor gezamenlijke rekening van alle 27 lidstaten, geld dat (met een renteopslag) wordt doorgesluisd naar lidstaten in nood, zowel in als buiten het euro-gebied. Een tweede bron van euro-staatsobligaties is de begin dit jaar opgerichte European Financial Stability Facility i (EFSF). Dat is een tijdelijke, aparte organisatie buiten de Europese Commissie, alleen door de 17 euro-landen gegarandeerd. Ze kan tot 440 miljard lenen. Als een speciaal verdrag eenmaal is geratificeerd krijgt EFSF onder de nieuwe naam European Stability Mechanism (ESM i) een permanent karakter.

Maar dit zijn allebei noodmechanismen, niet bedoeld om de gewone staatsleningen die ieder euro-land uitgeeft te vervangen. Het ESM gaat volgens de huidige plannen eisen dat in geval van steun aan een euro-land ook particuliere beleggers delen in de pijn door een ‘haircut’ op hun vordering.

Permanente euro-obligatiefinanciering stuit vooral op bezwaren bij regeringen die nu goedkoop geld lenen omdat de markten hun beleid en economie vertrouwen. Regeringen als die van Duitsland en Nederland. Een euro-obligatielening zou voor hen duurder kunnen zijn dan een nationale staatslening.

Ook voor De Grauwe is het ESM is een van de kleine stappen die hij bepleit, maar hij acht de opzet onjuist. De rente die gevraagd wordt is te hoog. Dat bemoeilijk het verminderen van de begrotingstekorten. De clausule die particulieren dwingt om te delen in eventuele herstructurering van schulden zal (net als de ECB vreest) averechts werken. Als dat doorgaat zullen beleggers een hogere rente eisen ter compensatie van het hogere risico. De bezuinigingen die voor een ESM-lening worden geëist, kunnen de recessie verergeren.

Algemene introductie van euro-obligaties is de tweede stap die De Grauwe bepleit. Hij denkt de bezwaren van de landen die zelf nu goedkoop lenen te ondervangen door een combinatie van eerdere voorstellen. Het belangrijkste is dat een nationale overheid voor niet meer dan 60 procent van het Bruto Binnenlands Product mag participeren in de gezamenlijke Europese staatsleningen. Naast deze ‘blauwe’ obligaties zou een land eigen obligaties kunnen uitgeven, maar die missen de garantie van de gezamenlijke lidstaten. Landen die deelnemen in de ‘blauwe’ leningen moeten bovendien een extra vergoeding aan de rest betalen als hun begrotingspositie minder sterk is.

De derde stap van De Grauwe is een beperking op overmatige kredietverlening in een lidstaat. Ierland en Spanje raakten onder meer in problemen door een ruimhartig gefinancierde onroerend goed-boom. De Grauwe vindt dat de ECB hier een rol kan spelen door per land verschil te maken in de reserve- of kapitaaleisen waaraan banken moeten voldoen. Dat beperkt hun kredietmogelijkheden.

Herstel van stabiliteit van de Eurozone in tien stellingen
donderdag 1 september 2011, 9:04, Marko Bos

1. De crisis rond Griekenland kon ontstaan doordat de andere lidstaten en de financiële markten lange tijd niet hebben opgelet en omdat we zelf zo min mogelijk Europese inmenging in ons beleid wensten – en daarbij jarenlang zelfs afspraken over controle van nationale statistieken tegenhielden.

2. Praten over een ‘politieke unie’ of een ‘fiscale unie’ helpt ons niet verder. Politieke unie is een vaag begrip dat verwarring zaait en de indruk wekt dat voor de stabiliteit van de eurozone een vorm van ‘politieke eenheid’ nodig is. En ‘fiscale unie’ riekt naar een gezamenlijk begrotingsbeleid en/of vergaande belastingharmonisatie. Dat is allemaal niet aan de orde.

3. En een ‘economische regering’ voor de eurozone, zoals door Merkel en Sarkozy voorgesteld, heeft vooral symboolwaarde. Waar het om draait, is de E van EMU van voldoende effectieve instrumenten te voorzien. De EMU is een twee-eenheid van een economische en een monetaire unie, maar de economische poot is onderontwikkeld in vergelijking met de monetaire poot. Meer verplichtende coördinatie van het economisch beleid van de lidstaten is hard nodig. Immers, beleidsfouten in de ene lidstaat kunnen keihard terugslaan op andere lidstaten. En voor het herwinnen van effectief handelingsvermogen zijn de lidstaten op bindende vormen van samenwerking aangewezen.

4. Wie een EMU aangaat, moet enige soevereiniteit inleveren. Materieel hoeft dit niet veel in te houden zolang we nationaal maar verstandig beleid voeren. Maar het is onzinnig om te suggereren dat de stabiliteit van de eurozone elders beperkingen oplegt maar ons niet zou (mogen) raken. Dat helpt ook niet om het maatschappelijk draagvlak voor de EMU te versterken.

5. In de EU is een onafhankelijke toezichthouder nodig die zo nodig kan ingrijpen en lidstaten tot de orde kan roepen. Daarvoor is destijds de Europese Commissie i in het leven geroepen. Er is geen enkele reden om daarvoor een andere instantie in te stellen (zoals de Kamermotie Weekers-De Nerée van mei 2010 suggereert). Integendeel, Nederland heeft er alle belang bij de positie van de Europese Commissie te helpen versterken en de communautaire methode in ere te herstellen.

6. Sancties op slecht beleid zijn niet geloofwaardig zodra een lidstaat in de gevarenzone zit. Dan zijn boetes en dergelijke contraproductief. Maar ook in de daarin voorafgaande fase van het corrigeren van buitensporige tekorten is het boetewapen te bot gebleken voor praktische toepassing. Daarom moet veel zwaarder worden ingezet op preventie van buitensporige tekorten en op het tijdig aanpakken van macro-economische onevenwichtigheden. Dat vraagt om een verdergaande bemoeienis van de EU met de voorbereiding van het financieel-economisch beleid.

7. Bij het crisismanagement heeft de EU belangrijke bakens verzet en tot voor kort ongekend instrumentarium ingezet. Desondanks heeft de Europese politiek de afgelopen anderhalf jaar steeds achter de feiten van de financiële markten aangelopen. Het wordt tijd voor een grote stap voorwaarts om het initiatief te nemen, politiek leiderschap te tonen en daardoor de financiële markten te imponeren.

8. Belangrijke ingrediënten van een effectief en geloofwaardig beleidspakket zijn:
– Spoedige aanvaarding, zonder afzwakkingen, van het pakket wetgevingsvoorstellen voor verscherping van de regels voor en het toezicht op het begrotingsbeleid en het economisch beleid waarover het Europees Parlement op 14 september as. stemt.
– Een forse uitbreiding van het noodfonds EFSF.
– De invoering van euro-obligaties.

9. De invoering van euro-obligaties kan, mits slim vormgegeven, de noodzakelijke budgetdiscipline helpen versterken.

10. We zitten met z’n allen in hetzelfde EMU-schuitje. De ontbinding van de EMU is géén reële optie. Deze zou met langdurige onzekerheid en grote economische schade voor alle betrokkenen gepaard gaan. Versterking van verantwoordelijkheid en van solidariteit moeten hand in hand gaan om deze storm te doorstaan.

Ontmatiging
vrijdag 20 mei 2011, 11:29, Paul de Hen

Juni 2011 wordt een interessante maand voor het economisch bestuur van de Europese Unie. Als het mee zit worden de lidstaten en het Europees Parlement het eens over versterkte beleidscoördinatie. Dat wil zeggen: meer Europese greep op het financieel-economische beleid van de lidstaten, met name van de landen die deel uitmaken van de eurozone.
Dat er iets moet gebeuren staat buiten twijfel. De bestaande coördinatieafspraken konden ernstige begrotingsproblemen in een reeks landen niet voorkomen, waardoor andere lidstaten zich genoopt voelden op grote schaal financieel bij te springen.

Toch boezemen de plannen angst in. Niet in de laatste plaats bij de vakbeweging. De veruit grootste Nederlandse vakcentrale, FNV, waarschuwt al maanden in brieven, debatten en een opiniestuk van FNV-voorzitter Agnes Jongerius in NRC-Handelsblad voor de gevaren die dreigen. Het nationale loon- en arbeidsvoorwaardenbeleid zou onder EU-voogdij kunnen komen. ‘De voorstellen over het monitoren van de loonkosten per eenheid product, het ontkoppelen van de lonen van de inflatie en het opleggen van loonmatiging in de publieke sector zijn … nog springlevend in Europa’, aldus Jongerius in maart.

Daar heeft ze gelijk in. Maar wat hadden ze bij de FNV dan gedacht? Dat landen waar de overheid in ernstige begrotingsproblemen zijn geraakt het zonder nare ingrepen meestal ook wel redden?

De FNV-voorzitter heeft vast historisch besef, en weet dus wel beter. Dertig jaar geleden, toen Nederland in ernstige economische problemen raakte, sloot een van haar voorgangers (Wim Kok i, de latere premier) een akkoord over onder meer loonmatiging dat de basis legde voor herstel. Het verschil is dat er toen geen Europese Unie klaar stond om iets op te leggen, maar dat hoeft bij inwerking treden van de nu overwogen nieuwe Europese wetgeving ook niet het geval te zijn.
Het staat iedere lidstaat, en de sociale partners in iedere lidstaat, vrij om pro-actief op te treden en zelf een ernstig overheidstekort te lijf te gaan voordat er vanuit de Europese gezamenlijkheid aanbevelingen komen. Of om aanbevelingen naar eigen inzicht in te vullen.

Wie de procedures zoals die nu in discussie zijn leest, ziet dat aanbevelingen steeds de eerste stap zijn. Ze worden volgens de voorstellen voorgesteld door de Europese Commissie i, maar moeten worden overgenomen door de raad, dus de gezamenlijke lidstaatregeringen.

De voorziene aanpak laat nog een grote beleidsvrijheid aan de nationale overheden en aan vakbeweging en werkgevers om zelf te verzinnen hoe gevaarlijke economische onevenwichtigheden moeten worden aangepakt. Alleen wordt het lastiger voor ze om te doen alsof er niets aan de hand is. En dat is dringend gewenst.
Handelen ze niet tijdig dan worden de aanbevelingen dwingender en gaan ze vergezeld van Europese missies die toezicht komen houden en eventueel van financiële sancties.
Toezichtmissies, afgedwongen ingrepen – zo gaat het nu ook al, maar een stadium later, als de economische situatie van lidstaten echt uit de hand is gelopen en hun regeringen geen kant meer opkunnen. Behalve die van het staatsbankroet. De Grieken, de Ieren, de Portugezen, onder gezamenlijke curatele van Europese Unie en IMF i, ervaren momenteel aan den lijve wat dat aan verlies van nationale zeggenschap over hun lonen, pensioenen en de omvang van hun publieke sector betekent.

Om het zover te brengen hoeft een land trouwens helemaal geen EU-lid te zijn, of de euro als munt te voeren. Het IMF hanteert als het geheel op eigen kracht bijspringt vergelijkbare methodes.

Zolang de Nederlandse overheidsfinanciën op orde blijven zal er van Europese loonmatigende aanbevelingen of aanbevelingen inzake andere arbeidsvoorwaarden niet snel sprake zijn. De Nederlandse regering vreest, anders dan de vakbeweging, in feite een heel ander soort aanbevelingen: Europese pleidooien voor meer economische stimulering en misschien wel minder snel bezuinigen. Dat zegt de regering niet met zoveel woorden, maar zowel in haar eerste schriftelijke commentaar als uit uitspraken van minister De Jager i van Financiën blijkt dat haar eerste wens is dat de aanbevelingen aan de lidstaten ‘asymmetrisch’ zullen zijn. Lees: wees streng voor de tekortlanden, maar zeg geen vervelende dingen tegen de overschotlanden.

Dan gaat het niet om de begrotingstekorten op zichzelf (die heeft Nederland immers ook), maar om een van de achterliggende oorzaken, de situatie van de betalingsbalans. Het in het ongerede raken van de nationale economie heeft niet alleen en soms helemaal niet te maken met binnenlands financieel wanbestuur. Een belangrijke oorzaak is ook het ontstaan van grote tekorten op de lopende rekening van de betalingsbalans. Tegenover de tekorten van Griekenland of Spanje staan grote overschotten in andere EU-landen i. De Jager is er zich vast goed van bewust dat er in de internationale discussie over economische onevenwichtigheden ook veel aandacht is voor de landen met extreem grote betalingsbalansoverschotten. Nederland is zo’n overschotland, net als Duitsland. Het zou heel wel denkbaar zijn dat de Europese Commissie, als zij beleidsaanbevelingen opstelt, ook met suggesties komt om wat minder zuinig te zijn in de overschotlanden. Extra loonsverhoging bepleiten ligt niet zo voor de hand omdat dat ook in EU-verband geen overheidszaak pleegt te zijn, maar er zijn wel andere manieren om de vraag naar importproducten in een land met grote betalingsbalansoverschotten te stimuleren. Dat zou de landen in problemen ook helpen, minder zuinigheid en daardoor een kleiner betalingsbalansoverschot hier betekent allicht wat meer vraag naar hun producten en diensten. En dus een stimulans die hun economie helpt de problemen te overwinnen.

FNV-voorzitter Jongerius houdt zo te zien geen rekening met die mogelijkheid van de Europese aanbeveling tot minder matiging. Of zij wil hoe dan ook ‘Brussel’ buiten de deur houden. Minister De Jager wil bij alle instemming met een stringentere beleidscoördinatie ter bestrijding van tekorten het terugdringen van overschotten uitsluiten, blijkens zijn pleidooi voor asymmetrie.

Terwijl minder matiging hier toch zo’n mooie bijdrage aan een evenwichtiger economische situatie binnen de Europese Unie zou kunnen zijn.

NRC en Algemene Rekenkamer scheppen verwarrend beeld Nederlandse betalingspositie EU-begroting
maandag 28 februari 2011, 10:55, Marko Bos en Bart van Riel

Sinds 1994 staat Nederland te boek als nettobetaler aan de EU. Maar wist u dat ons land in 2009 meer uit de EU-begroting i heeft ontvangen dan het heeft afgedragen? Waarschijnlijk niet, want de Algemene Rekenkamer en NRC-Handelsblad van 9 februari j.l. schetsen een heel ander, verwarrend en onjuist beeld.

De Algemene Rekenkamer stelt in zijn EU-trendrapport 2011 dat Nederland in 2009 3,4 miljard euro meer aan de EU betaalde dan het van Brussel aan subsidies e.d. ontving. Volgens de NRC verwacht de Rekenkamer voor volgend jaar weer een stijging van de Nederlandse netto bijdrage omdat Nederland in 2009 nog kortingsgeld uit 2007 en 2008 tegoed had. Hier worden twee fouten op elkaar gestapeld.

De NRC ziet over het hoofd dat het achterstallige kortingsgeld (2,1 miljard) al in de 3,4 miljard euro is verwerkt. Feitelijk droeg Nederland in 2009 netto 1,3 miljard euro af (het saldo van 3,4 miljard aan afdrachten en 2,1 miljard aan ontvangsten). Alleen ten opzichte van dit bedrag zal de nettoafdracht door het wegvallen van het achterstallige kortingsgeld toenemen.

Maar de onderliggende fout betreft het door de Algemene Rekenkamer genoemde bedrag van 3,4 miljard euro. De Rekenkamer vermeldt in een voetnoot dat het hier om de boekhoudkundige definitie van de nettobetalingspositie gaat die “doorgaans” hoger uitkomt dan de berekening van de Europese Commissie.

“Doorgaans” betekent hier eigenlijk per definitie, omdat als bijdrage van Nederland wordt meegeteld wat ons land namens de EU int aan douanerechten op goederen die van buiten de EU worden ingevoerd. En dan gaat het om een fors bedrag: 1,7 miljard euro (na aftrek van een royale vergoeding voor perceptiekosten van zo’n 600 mln euro die ons land zelf mag houden).

Dat bedrag is zo hoog doordat Nederland de belangrijkste toegangspoort tot de Europese interne markt is voor producten uit China en Japan. De opkomst van China heeft tot een enorme stijging geleid van producten die vanuit Nederland worden doorgevoerd of na een kleine bewerking worden uitgevoerd naar andere Europese landen (vooral Duitsland). De in Rotterdam of Amsterdam betaalde invoerrechten op Chinese elektronica of Japanse auto’s worden uiteindelijk grotendeels in rekening gebracht aan de consumenten in andere EU-landen i. Dat de Algemene Rekenkamer klakkeloos de door het Ministerie van Financiën gehanteerde boekhoudkundige definitie overneemt, gaat niet alleen in tegen het EU-verdrag maar ook tegen economische inzichten over de verdeling van de lasten van belastingheffing.

Het bovengenoemde NRC-artikel suggereert dat pas op 8 februari jl. bekend werd dat Nederland in 2009 minder aan de EU betaalde dan in voorgaande jaren. Dat klopt voor wie zich uitsluitend richt op de Nederlandse Rekenkamer. Zowel de Europese Commissie i als de Europese Rekenkamer i hebben echter vorig jaar reeds uitgebreid gerapporteerd over de nationale afdrachten aan en ontvangsten uit de Europese begroting.

Het gedetailleerde EU budget Financial Report dat de Europese Commissie jaarlijks publiceert, geeft aan dat Nederland in 2009 netto 1,7 miljard euro aan de EU betaalde (waarbij de eenmalige korting over 2007 en 2008 buiten beschouwing wordt gelaten). Dit zijn de andere cijfers van de Europese Commissie waarover verderop in het artikel wordt geschreven, waarbij het de lezer niet makkelijk wordt gemaakt door absolute bedragen te vergelijken met percentages van het bruto nationaal inkomen.

Als we de nettobijdrage relateren aan het nationale inkomen, verkeert Nederland inmiddels in het goede gezelschap van Denemarken en Duitsland. Premier Rutte i zet in op een permanente korting op de bijdrage aan de EU en wil op langere termijn geen nettobetaler meer te zijn (NRC Handelsblad, 25 januari jl.). Dat is een opmerkelijke ambitie voor een lidstaat met het op een na hoogste inkomen per hoofd in de EU.

Wij zouden de Nederlandse regering willen aanraden terug te keren naar de door het toenmalige kabinet in april 2008 geformuleerde uitgangspunten voor de herziening van de Europese begroting:

1) EU-uitgaven moeten een economische toegevoegde waarde hebben, zowel ten opzichte van private initiatieven als ten opzichte van nationaal beleid.
2) Meer welvarende lidstaten moeten bijdragen aan de ontwikkeling van de minder welvarende lidstaten; de afdrachten aan de EU moeten gebaseerd zijn op de welvaart en
3) de totale uitgaven van de Unie blijven constant als percentage van het nationale inkomen van de EU (zoals zij zich al een kwart eeuw rond de één procent van het bbp van de EU bewegen).

Daarbij past een verregaande relativering van netto-betalingsposities van lidstaten. Aan de ene kant omdat ze maar een beperkt beeld geven van de totale baten en lasten van de Europese Unie (zo blijft de werking van de interne markt geheel buiten beeld). Aan de andere kant omdat de sterke nadruk op deze verdelingscijfers noodzakelijke hervormingen in het beleid van de EU eerder bemoeilijkt en afremt. De achterliggende keus is tussen een zo goedkoop mogelijke Unie of een EU die de welvaart in ons land en de overige lidstaten zo goed mogelijk helpt bevorderen.