Ruim 48 uur nadat de helft van de Amerikanen Donald Trump het Witte Huis in heeft gestemd zitten mensen overal ter wereld zich achter de oren te krabben over hoe deze Trump-overwinning te duiden. Knap lastig omdat de New Yorkse mediafiguur Trump bewezen heeft dagelijks van script te kunnen veranderen. ‘He may not govern as he campaigned’.
Europese Trump-vrienden van Farage tot Wilders meldden zich reeds enthousiast. Ze kondigden aan dat ook het ‘uitmesten’ van de hele Augiasstal van de bestaande politiek in Europa aanstaande was. Tweets met ‘Ook-Wij-Grijpen-Ons-Land-Terug’ teksten zijn niet van de lucht.
Op sommige plekken wordt men hier heel zenuwachtig van. Veel Democraten zijn in collectieve depressie na de slopende campagne en nederlaag. Europese progressieven en gematigden vragen zich angstig af welke echoes de Trump verkiezing teweeg zal brengen in de aanstaande verkiezingen. Commentatoren wijzen op het gevaar van afbraak van progressieve verworvenheden. Ze zijn bezorgd over het CoP21 klimaatverdrag, de Irandeal, Obamacare, de benoeming van een nieuwe rechter het Amerikaanse Hoogste Gerechtshof. Ze vrezen instabiliteit in internationale betrekkingen, handelsverdragen, het Amerikaanse klimaatbeleid, het internationale veiligheidsbeleid, de betrekkingen met nabuurlanden als Mexico. Ze vrezen een dramatische neoconservatieve terugval die vooral vrouwen, minderheden, LGBTs zou raken.
Dit zijn bloedserieuze zorgen, maar de toonzetting van het debat laat ook een gevaarlijk soort verlamming zien. Men praat alsof belangrijke progressieve verworvenheden per acuut verloren zijn, en niet dieper zitten ingebed in instituties en afspraken. Men reageert alsof belangrijke waarden niet verder gedragen worden door energieke mensen, los van wie de politieke boss is. Men maakt zich te afhankelijk van de vrees van de dag. Zeker, de verdeeldheid is diep, de polarisatie en grofheid in veel huidig politiek verkeer is ongekend. Maar dit is natuurramp, noch een tijd voor paralyse
Het is een zwaar appèl tot nieuw dieper engagement, juist omdat we al veel langer in een periode zitten van grote fundamentele transities: ecologisch, economisch, sociaal-cultureel. Trump zou niet moeten verbazen, hij is onderdeel van de grote politieke verwarring, die niet louter economisch, maar ook diep cultureel is.
Dus analyseer. Scherp.
Net als in analyses van populismen in Europa, laten de Amerikaanse verkiezingsanalyses zien dat het deels lage middenklasse witte kiezers zijn die Trump aan zijn overwinning hebben geholpen. Het zijn deels mensen die in de Rust Belt van Amerika de afgelopen decennia hun leven op de kop gezet hebben gezien, crisis op crisis hebben meegemaakt, economisch niet vooruit zijn gekomen en hiervoor verklaringen hebben gezocht.
Er spelen daarnaast ook andere, donkere sentimenten: seksisme, racisme. Trump is ook aan de macht gebracht door politieke luiheid of desinteresse, doordat mensen thuis zijn gebleven. Sins of omission. Dit is geen Amerikaans probleem, maar mondiaal. Mensen die een open maatschappijvorm voorstaan zou dit aan het hart moeten gaan.
We zouden kunnen beginnen bij de keiharde realiteit dat er grote groepen mensen zijn die systematisch niet hebben meegeprofitteerd van de algehele welvaartstoename in de Westerse wereld. Er is teveel weggekeken van mensen die hun vertrouwde manieren van leven hebben zien verdwijnen en niet het gevoel hebben dat de veranderingen hun veel goeds hebben gebracht. Er zijn mensen die de complexiteit en snelheid van het huidige leven een drama vinden, of zich om andere redenen overbodig of buitengesloten voelen. In onze gehypte ‘succes’ cultuur zijn veel mensen ook echt buitengesloten, genegeerd, voorbijgestreefd of belazerd door het systeem. Trump noemt dit deel van zijn kiezers de ‘forgotten people’. Hij heeft zich er als een Media-messias over ontfermd. Dit is de zoveelste keer dat men meer vertrouwen stelt in iemand als Trump dan in mensen met progressieve agenda’s of politieke ervaring. Dat te tackelen, daar zit de werkelijke uitdaging. Dat is geen public relations oefening, men moet echt aan de bak. Wie Trump zag zitten in het Witte Huis bij zijn eerste bezoek aan Obama kon ook waarnemen dat de man begint te beseffen dat het menens is. Game time is over. En dat geldt eigenlijk voor iedereen.
Wie zichzelf toekomstgericht vindt zou dit moment dus moeten omarmen als dé uitdaging van de eeuw. In plaats van te zwelgen in morele woede, of moedeloos de conservatieve storm uit te zitten, is dit het moment voor de al veel te lang uitgestelde progressieve evolutie. Het einde van de oude politiek zit al decennia in de lucht, de nieuwe politiek is overal in de maak. Met of zonder Trump moet er echt iets gebeuren.
Hoog tijd dus de scherpste pijnpunten in de grote veranderingen die de wereld doormaakt veel fundamenteler onder ogen te zien en werkbare antwoorden te zoeken. Het moeten economisch solide praktische antwoorden zijn. Het moeten antwoorden zijn die een duurzamere, socialere orde scheppen. Het moeten antwoorden zijn die voldoende cultureel divers zijn om mensen in te sluiten, voorbij de huidige domme polarisaties en gevaarlijke egotrips. En in tegenstelling tot conservatieve scenario’s moeten het antwoorden zijn die een open samenleving bevorderen, geen ‘eigen volk eerst’, omdat isolationisme op termijn niet loont.
Voor Europa betekent dit: Laat een progressievere toekomstagenda niet zo makkelijk wegslippen. Ga er nu eens aan staan. Put hoop uit de grote vitale energie en nieuwe kennis die er in jongere generaties zit. Bestrijd aanvallen op fundamentele mensenrechten. Houd de ruimtes voor vernieuwing open. Kom uit de comfortabele ruimtes van het eigen gelijk naar de plekken waar de uitsluitingen het hardst worden gevoeld en vindt menswaardige oplossingen. Zet intelligentie sociaal in, minder egocentrisch, minder hijgerig, dienstbaarder. Opnieuw.
Godelieve van Heteren, EBN bestuur
***De EBN zal de komende maanden een aantal actualiteitendebatten organiseren over de gevolgen van de Amerikaanse verkiezingen en gepaste Europese antwoorden, ook in het licht van de landelijke verkiezingen in ons land en andere Europese landen in 2017.