De laatste weken waren in alle opzichten voor Europa rampzalig. Hoe de belangrijkste negatieve ontwikkelingen – de tweespalt in de VS, de interne ondermijning van de EU, de stagnatie aan het Oekraïense front, de escalatie van het Israëlisch-Palestijnse conflict en de ontsporing van het Nederlandse electoraat – in één column van 900 woorden met elkaar te verbinden? Bij deze een poging.
Laat ik met Oekraïne beginnen – van alle problemen het meest cruciale voor onze veiligheid. Poetin gokt erop dat de tijd in zijn voordeel werkt, dat de Europeanen oorlogsmoe worden, en hij daarmee uiteindelijk wint. Voor dat doel is hij bereid ook miljoenen Russen op te offeren en Oekraïne letterlijk te vernietigen. Daarbij zal het niet blijven; zijn machtshonger is pas gestild als het Russische leger straks weer minstens aan de Oostzee en de Oder staat.
En het rancuneuze Rusland van Poetin is, juist vanwege zijn nihilistische wraakzucht, veel gevaarlijker dan de Sovjet-Unie onder Chroestsjov of de verkalkte gerontocraten rond Brezjnev. Tegelijk staat het Westen er veel en veel zwakker voor dan indertijd, zowel extern als intern.
Het Oekraïense zomeroffensief heeft te weinig opgeleverd om een doorbraak te kunnen forceren; het front zit vast – wat het Kremlin in zijn volharding sterkt. Dat ligt mede aan de halfslachtige materiële militaire steun die het Westen uit angst voor verdere escalatie verleent. Het is genoeg om Oekraïne niet evident te laten verliezen, te weinig om het evident te laten winnen.
Enerzijds ligt het probleem bij Europa, waar Poetins maatje Orban elke voortgang doelbewust blokkeert en Brussel stelselmatig chanteert. Voor Orban vormt elke nieuwe geestverwante premier – zoals de Slowaak Fico – een dankbare hulpkracht om de EU van binnenuit te op te blazen. De EU loopt in haar antwoord vast in haar formalisme en haar heilige respect voor de eigen regels, in plaats van de grenzen naar Hongarije dicht en Orban eruit te gooien – nood breekt wet.
Een tweede Europese handicap is dat bij de Europese bevolking onvoldoende het besef leeft dat deze oorlog ook onze oorlog is, en dus standvastigheid en offers vergt. Als is het maar, omdat Poetin zijn oorlog als zodanig opvat. Hier wreekt zich drie decennia neoliberalisme, die met de vermarkting van de samenleving de burger tot consument heeft gemaakt, die vooral moet worden behaagd en waarvan vooral niets mag worden gevraagd.
Dan de Verenigde Staten, waar de Republikeinen en hun electoraat volledig de gevangene van Trump zijn geworden, een man die net als Poetin bereid is alles aan zijn eigen egomane geldingsdrang op te offeren. De diepe kloof die Amerika verdeelt kan ook voor Europa fatale gevolgen hebben. Anders dan tijdens de Koude Oorlog dreigen de Republikeinen, door isolationisme bevangen, de NAVO op te blazen. Nu blokkeren zij voortzetting van de militaire steun aan Oekraïne.
Bij een zege van Trump – dan mede te wijten aan de koppige weigering van Biden om voor een kansrijker jonger opvolger plaats te maken – dreigt niet alleen ginds een halve dictatuur, maar ook hier de uitlevering van half Europa aan Poetin, met wie Trump als geestverwant maar al te graag een deal wil sluiten.
In plaats van onvoorwaardelijke steun aan een zich opvallend beschaafde verdedigend Oekraïne, bepleiten de Republikeinen – dit net als helaas de meeste Democraten – onvoorwaardelijke steun aan een met haar ongekend zware terreurbombardementen elke beschavingsnorm overschrijdend Israël. Een land waarvan een deel van de huidige rechts-extremistische regering openlijk de verdrijving van alle Palestijnen bepleit, in de Israëlische staatspropaganda niet minder gedehumaniseerd dan de Israëli’s in die van Hamas.
Los van de schrijnende onrechtvaardigheid jegens de Palestijnen, die mede door westers zwalken nooit enige reëel uitzicht op zelfs maar een bescheiden rompstaat hebben gehad, verzwakt het Westen daarmee mondiaal enorm zichzelf. Dat geldt ook voor de kortzichtigheid waarmee de Nederlandse regering na 7 oktober partij koos en nog steeds een oproep tot een wapenstilstand in de VN blokkeert en de Israëlische overreactie zelfs met wapenleveranties faciliteert.
Terecht hebben honderden ambtenaren van BZ en Nederlandse diplomaten voor de gevolgen gewaarschuwd. Dit isoleert het Westen niet alleen van de Arabische landen, maar ook van de rest van de wereld, waarvan het de steun tegenover een agressief Rusland hard nodig heeft. Met het evidente meten met twee maten wordt alle moeizame verwerving van mondiale steun voor Oekraïne in één klap teniet gedaan. En die steun is voor het Westen, gezien het toegenomen gewicht van neutrale landen als India, Indonesië en Brazilië, essentiëler dan vijftig jaar terug.
En dan de Nederlandse verkiezingsuitslag. Een ‘premier Wilders’ betekent verdere ondermijning van de EU, verraad aan Oekraïne en nog veel meer verblinding inzake Israël. Tal van factoren hebben aan de PVV-zege bijgedragen; ook een Europese – het feit dat Brussel ettelijke decennia de belangen van bedrijven boven die van burgers liet prevaleren, en met een beroep op zelfredzaamheid en flexibiliteit niet de door velen verlangde sociale-economische bescherming tegen de genadeloosheid van een grenzeloze markt wist te bieden.
Specifiek Nederlandse factoren vormen op lange termijn de afbraak van de eigen verzorgingsstaat, op middeltermijn de schandalen en stuurloosheid van de laatste twee kabinetten-Rutte, en op korte termijn het electorale opportunisme van de VVD, die zowel het asielprobleem tot hoofdverkiezingsthema verhief als de deur naar Wilders openzette, waarmee zij hem zo groot heeft gemaakt. Als daardoor straks een Poetinist het Torentje betrekt en Europa ontwricht, zal het oordeel van later historici over deze dubbele misstap volstrekt vernietigend zijn.
Thomas von der Dunk, 11 december 2023