Waaraan Iran reeds na een paar dagen niet kon ontkomen, weigert Rusland al meer dan vijf jaar, en het ziet er niet naar uit dat, zeker niet zolang Poetin aan de macht is, Rusland aan die weigering een einde te maken: de erkenning dat met haar wapens per abuis een burgervliegtuig uit de lucht is geschoten.
Toegeven wat in Nederland alleen nog door een paar louche complotdenkers rondom Thierry Baudet wordt ontkend, zou namelijk ook het toegeven impliceren van directe Russische militaire steun aan de separatisten in oostelijk Oekraïne. En de instorting van het door het Kremlin daaromtrent opgetrokken leugenbouwwerk zou politiek alsnog zeer gevaarlijk kunnen worden voor de positie van Poetin.
Niet dat de uiteindelijk onverwachts ruiterlijke erkenning van Teheran zónder politieke gevaren voor het desbetreffende regime is. Integendeel: het lijkt onvermoede oppositiekrachten te hebben losgemaakt, de demonstraties, waarin zelfs – ongehoord – om het vertrek van de opperste geestelijke leider Khamenei wordt geroepen, hebben de machthebbers na de (sterk georkestreerde) anti-Amerikaanse begrafenisdemonstratie rond de nationale held Soleimani volledig verrast. De vergissing die bijna tweehonderd veelal Iraanse burgers het leven heeft gekost wordt hen hoogst kwalijk genomen. De vragen van de demonstranten lopen daarmee sterk parallel aan die van de Canadezen en Oekraïners.
Pikant detail: de regering in Kiev heeft Teheran gevraagd waarom, zo kort na de Amerikaanse dronemoord op Soleimani en het Iraanse rakettenantwoord daarop, niet allang het luchtruim gesloten was. Een terechte vraag, gezien de gespannen situatie en het grote risico van een militaire tegenactie van Amerikaanse zijde.
Maar hoor wel, wie hem stelt! Het pikante is immers dat het uitgerekend Oekraïne is dat zich over die nalatigheid van Iran beklaagt – het land dat dat sluiten zelf in 2014 ook niet voor de Donbass had gedaan, met het neerschieten van de MH-17 als gevolg. In beide gevallen, toen en nu, bleef dat sluiten ongetwijfeld vooral om politiek-psychologische redenen uit – omdat daarmee Kiev respectievelijk Teheran impliciet zou moeten erkennen geen heer en meester over het eigen luchtruim meer te zijn.
Wat dus moreel tegenover de nabestaanden onvergeeflijk is, is puur politiek daarom best verklaarbaar; zo’n tegenstelling komt dan ook wel vaker voor. En, gegeven het niet-sluiten van het luchtruim om de bedoelde redenen, is het vervolgens begrijpelijk dat in de hectische semi-oorlogssituatie die inmiddels was ontstaan, al snel een militaire vergissing wordt gemaakt. Het gevaar van de huidige ‘perfecte’ techniek is dat de minder perfecte mensen áchter die techniek in enkele seconden een beslissing moeten nemen, die meteen dodelijke gevolgen heeft. De bedenktijd is door al die geavanceerde techniek miniem. Vergelijk het met 1914: de mobilisatie duurde een maand, zodat men ook zo lang nog had terug gekund.
Dat overhaaste gold voor de MH-17, het gold ook voor de Amerikanen die in 1988 een Iraans vliegtuig uit de lucht schoten. Het idee dat zulke misverstanden altijd en overal door probleemloze communicatie kunnen worden voorkomen – het argument dat Teheran eerst aanvoerde om de feitelijke toedracht als ondenkbaar te ontkennen – is zowel voor democratieën als dictaturen een illusie.
Zodoende kan men beter het zekere voor het onzekere nemen, en dat betekent dat het enerzijds de verantwoordelijkheid van het desbetreffende land is om bijtijds het luchtruim te sluiten, en anderzijds de verantwoordelijkheid van een vliegtuigmaatschappij om, als dat toch niet gebeurt, zelf voor een andere vliegroute te kiezen, ook als dat een paar druppels kerosine extra kost en daarmee het verdienmodel van de aandeelhouders lichte schade oploopt.
Wat dat betreft is het niet alleen opmerkelijk dat bij de MH-17 nooit aan de toenmalige KLM-top indringend de vraag is gesteld wat dat vliegtuig van haar en Malaysian Airlines daar eigenlijk deed, maar ook dat men daaruit in de directieburelen toch weinig lering lijkt te hebben getrokken, gezien de KLM-vliegroutes door het Midden-Oosten tot op die fatale woensdag 8 januari, terwijl na de aanslag op Soleimani al alle alarmbellen hadden moeten afgaan.
Ik bedoel: ook op Schiphol kan men toch wel zelf de krant lezen, en daaruit destilleren dat het noch in de Donbass, noch in de Golf geheel vrede-op-aard is, dat militaire conflicten er noch in het ene noch in het andere geval nog uitsluitend met pijl en boog worden uitgevochten, zodat zelfs een zekere vlieghoogte tegen op de grond afgestoken vuurwerk geen absolute veiligheid meer biedt?
Blijft de vraag, hoe met met zulke vergissingen om te gaan. Waarbij, om enig effect te hebben, voor ‘men’ beter Europa gelezen kan worden dan het land dat slachtoffer is, omdat men samen sterker staat. Beleidsmatig: Brussel moet de regie zelf veel meer in handen nemen en één lijn inzake vliegroutes in oorlogsgebieden trekken, en dat niet aan het inzicht van de marktpartijen zelf overlaten, waar commerciële belangen het te snel van veiligheidseisen blijken te winnen – denk ook aan die twee spontaan neergestorte Boeingtoestellen.
Politiek: die afwikkeling is aanmerkelijk gecompliceerder. Dat blijkt nog steeds in het Russische geval. Poetin houdt immers, tegen alle evidente bewijzen in, stug vol dat Moskou niets met de MH-17 te maken heeft, en Den Haag heeft hier geen antwoord op. Even stug volhouden, zoals Stef Blok doet, dat Rusland schuld zal moeten bekennen, heeft tot dusverre tot niets geleid en zal ook in de toekomst tot niets leiden – zeker niet nu de Europese steun daarvoor gestaag afbrokkelt, omdat men elders beseft dat voor de oplossing van tal van problemen samenwerking met de Russen nu eenmaal onontkoombaar is en voortdurende herhaling van het eigen gelijk als effectieve Ruslandstrategie dan niet volstaat.
Thomas von der Dunk, 14 januari 2020