Beseft Den Haag wel dat het oorlog is? EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen hamert er herhaaldelijk op dat Poetins overval op Oekraïne Europa en haar lidstaten tot een fundamentele koersverandering dwingt, vooral op het gebied van energiebeleid. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz sprak van een Zeitenwende. De Franse president Emmanuel Macron richt zich herhaaldelijk met toespraken tot de bevolking, waarin hij het belang en de gevolgen van 24 februari uitlegt. En er viel heel veel op Boris Johnson aan te merken, maar niet dat hij eromheen draaide dat de Russische agressie grote consequenties heeft.
En Den Haag? Rutte heeft nog geen enkele keer de natie toegesproken – zoals hij zich al twaalf jaar lang bij élk probleem veilig op de achtergrond houdt. Minister Jetten van Energie is tot dusverre niet verder gekomen dan wat weinig energieke vrijblijvende aanbevelingen aangaande Uw thermostaat.
Vergelijk dat met het stevige ingrijpen van Den Uyl tijdens de oliecrisis een halve eeuw geleden, die toch echt een stuk minder ingrijpend en gevaarlijk dan de huidige situatie was: rantsoenering van de benzine op basis van het beginsel van verdelende rechtvaardigheid, zodat niet een kleine welvarende bovenlaag schaars geworden cruciale goederen tegen een voor de rest van de bevolking onbetaalbare meerprijs voor zichzelf voor niet-urgente zaken opkopen kan.
Waarom bijvoorbeeld niet een verbod op de verwarming van privé-zwembaden – sowieso met de stijgende waterschaarste in de toekomst een onhoudbare luxe – en dito terrassen, en nog zo wat? Waarom niet ook rantsoenering van gas? Brussel komt met ingrijpende voorstellen: een prijsplafond voor energie, afromen van woekerwinsten van energiebedrijven. De Haag ligt dwars – want de sacrosancte markt! En nieuwe belastingen? Dat kan onze fiscus, en ook de rest van het door dertig jaar neoliberale afbraak uitgeklede overheidsapparaat niet meer aan.
Dat een oorlog een oorlogseconomie vergt, met vergaand overheidsingrijpen – eigenlijk wil deze coalitie daar nog steeds niet aan. En daardoor hobbelt zij er in Europa ook weer steeds achteraan. Waar in Londen zelfs de Tory’s, die met Thatcher zo’n beetje het marktfetisjisme hadden uitgevonden, snappen dat ook Shell zijn deel moet leveren, vindt Den Haag dat allemaal heel erg ingewikkeld. Ja, misschien dat we dat voor elkaar zouden kunnen krijgen in 2025 of zo.
Want bij stevig ingrijpen horen stevige, en dus pijnlijk keuzes, en dat vergt moed en gezag, wat de regering volledig ontbeert, omdat zij al zolang elke pijnlijke keuze uit de weg is gegaan. Bij de eerste boerenhooivork gaat de minister van Buitenlandse Zaken met zijn partij namelijk door de knieën en keert de meerderheid van de leden van de premierspartij zich tegen de wetenschap. Ook bij het asylvraagstuk vluchten zij uit angst voor een electorale vloedgolf in de illusie dat met een magische ‘asielstop’ alles anders wordt.
Door dit voodoo-beleid bereidt de Nederlandse regering boeren en burgers er amper op voor dat het juist de andere kant op zal gaan. De stikstofnormen zijn in Europese ogen niet te streng, maar eerder te slap. En niet langer pikt Brussel die uitzonderingen voor Nederlandse boeren bij het uitrijden van de mest. Regels zijn regels: het eeuwige getraineer wordt niet langer gepikt.
Nederland staat er toch al niet al te best op: als een soort egoïstische vrijbuiterstaat die anderen op hoge toon over regels de les leegt maar zichzelf snel aan regels onttrekt als de naleving ervan voor de éigen achterban vervelende consequenties heeft. Denk ook aan Nederland als lucratief belastingzwendelparadijs – ‘een goed vestigingsklimaat’ heet dat dan in Haagse Newspeak – waaraan slechts schoorvoetend en onder grote druk heel traag een einde wordt gemaakt. Hoe zit het bijvoorbeeld met de jacht op het bezit van Russische oligarchen? Sinds zijn aanstelling als jachtopziener is van Stef Blok niets meer vernomen.
Wat wel in het nieuws kwam, is dat Nederland nu weer Qatar de mogelijkheid biedt om Spanje, Polen en Indonesië van wettige belastinginkomsten te beroven – de Amsterdamse Zuidas gaat gewoon onverstoorbaar met haar praktijken door. En de verhouding met onze oosterburen dreigt belast te worden door de weigering uitzendbureaus aan te pakken die net over de Duitse grens in Emmerik en Goch voor een prikje woningen opkopen om hun uitgebuite Oosteuropese werknemers in overlastgevende krotten te kunnen huisvesten: een van de zoveelste uitwassen van onze ‘winstgevende’ flexeconomie – wij de lusten, de anderen de lasten – die terecht steeds minder door die anderen wordt gepikt.
Maar ingrijpen in de markt, tja, dat is zo’n ding. Dat leidt maar tot vervelende lobby’s en gezeur aan het sponsordiner – voor 3000 Euro in de partijkas mag immers elke ondernemer een vorkje meeprikken met de top van de VVD. Iedere eigen kiezer koest houden en dus keuzes vooruitschuiven: dat is veel makkelijker.
In feite zien we dat ook bij de Defensienota. Heel mooi dat er fors extra geld beschikbaar komt, maar opnieuw: geen keuzes, geen prioriteiten op basis van enige diepere analyse. Elk krijgsmachtonderdeel krijgt weer wat, zodat niemand dwars gaat liggen. De interne rust binnen de organisatie is als vanouds belangrijker dan de externe effectiviteit – dat leidde indertijd al tot de uitzending van Tom Karremans naar Srebrenica: niet omdat hij daarvoor het meest geschikt was, maar omdat hij aan de beurt was, en hem passeren maar tot scheve gezichten leiden zou.
Waardoor komt het dat Den Haag weer zo’n weinig doortastende indruk maakt? We kunnen dan niet voorbijgaan aan de premier, die stelselmatig van zijn afkeer van ‘visie’ kond heeft gedaan. Want wie geen visie heeft, weet niet waar hij heen wil en wat daarvoor belangrijk is. Die kan geen prioriteiten stellen en tracht vooral door iedereen aardig gevonden te worden. Totdat dat echt niet langer gaat.
Thomas von deer Dunk, 15 september 2022