Europese Commissie voorzitter Jean-Claude Juncker heeft afgelopen week in het Europees Parlement het Witboek ‘The Future of Europe. Reflections and scenarios for EU27 by 2025’ gelanceerd. Het document is de Europese Commissie’s jongste bijdrage aan het hoogst urgente debat over de toekomst van Europa. Directe aanleiding: de viering van het Verdrag van Rome (1957) op 25 maart in de Italiaanse hoofdstad. Daar zal uitgebreid worden stilgestaan bij wat er – rain or shine – de afgelopen zestig jaar in Europa is bewerkstelligd. Maar veel belangrijker dan een jubileummanifest is het Witboek een startpunt van een brede consultatie die de Europese Commissie wil houden met Europese burgers over hoe nu verder, in de aanloop naar de State of the Union in September 2017. Tussen nu en dan zijn er verkiezingen in diverse oprichterslanden van de EU, waarbij heel veel op het spel staat voor Europa.
Het Witboek bevat vijf scenario’s voor de toekomst:
- Scenario 1: Carrying On – In dit scenario gaan de EU27 lidstaten (na het vertrek van het VK) voort op de ingeslagen weg en richten zich op de uitrol van de agenda zoals die door Juncker in 2014 en 2016 in een New Start for Europe en de gezamenlijke Bratislava Declaration is uiteengezet.
- Scenario 2: Nothing but the Single Market – In dit scenario richten de EU27 lidstaten zich weer exclusiever op de interne markt, omdat het moeilijker is in andere politieke domeinen overeenstemming te vinden.
- Scenario 3: Those Who Want More, Do More – In dit scenario mikt men op een Europa van verschillende snelheden, en gaan lidstaten die verder willen dan de status quo op bepaalde terreinen, zoals defensie, veiligheid of bepaalde sociale terreinen samen in verschillende ad hoc ‘coalitions of the willing’. Het Europese beleidsveld wordt hiermee gedifferentieerd. In Nederland adviseerde een paar jaar terug de AIV al in deze richting.
- Scenario 4: Doing Less, More Efficiently – Dit scenario verkent wat er gebeurt als de EU27 zich harder gaat inzetten voor een betere uitvoering op een aantal specifieke, geselecteerde beleidsterreinen, terwijl ze stappen terug doen op andere terreinen waarop de toegevoegde waarde niet zo groot is gebleken of men niet tot overeenstemming komt. De aandacht en beperkte middelen worden in dit scenario vooral op de geselecteerde beleidsterreinen gericht.
- Scenario 5: Doing Much More Together – In dit scenario besluiten lidstaten om meer macht, middelen en beslissingsbevoegdheden te delen. De besluitvorming op Europees niveau wordt versterkt en aanzienlijk versneld.
Een kort schema (zie in doorlink in de eerste bijgevoegde weblink hieronder) geeft weer wat sommige voors-en-tegens van de verschillende scenario’s zijn. De Commissie komt de komende maanden met aanvullende achtergronddocumenten en organiseert debatten in diverse Europese steden en regios.
In eerste reacties op Juncker’s speech en het Witboek geven velen aan dat ze denken dat de Europese Commissie vooral Scenario 3 voorstaat: een Europa van meerdere snelheden. Men wil weg uit het ‘zinkend schip’ gevoel, en wil op punten met volle vaart vooruit. Diverse regeringsleiders lieten zich de afgelopen dagen ook al in die richting uit.
Maar voor elke vooruitgang zijn Europese burgers de sleutel. En daar zit ‘m vooralsnog een fors probleem.
Het Witboek start met een cruciaal citaat van Europees grondlegger Robert Schuman: “Europa wordt niet in een keer gemaakt of volgens één enkel plan. Het wordt gebouwd in allerlei concrete acties die allereerst de facto solidariteit tot stand brengen.” Dit citaat stamt uit een fameuze reden van Schuman op 9 mei 1950 en heeft een verbazingwekkende actualiteit.
In de naoorlogse wereld van eind jaren veertig was het een enorme opgave in het reine te komen met de verschrikkingen, de diepe pijn en haat van mensen. Bouwen aan de facto solidariteit is in zo’n omgeving waarlijk geen sinecure en vergde behalve nieuwe samenwerkingsverbanden ook veel wijsheid in relaties tussen mensen.
In onze eigen tijden van nieuwe polarisatie, geweld, non-dialoog en marginalisering van grote groepen mensen gaat het in de grond evenmin om ‘masterplannen’ of rationele schema’s (hoe nuttig die soms ook kunnen zijn). Wat ontbreekt is precies dat fundamentele gevoel van solidariteit, dat zich in concrete acties manifesteert, waarnaar Schuman verwijst. Terecht of ten onrechte: de instituties slagen er niet meer in die solidariteit te mobiliseren of burgers de indruk te geven dat ze daarvan zijn. Het is tragisch voor de vele hardwerkende Europeanen die echt wel beter willen, maar het schort gewoonweg aan vertrouwen.
Op dat vlak is dus een veel dieper scenario nodig. Europa als solidariteitsproject zou weer opnieuw moet worden vormgegeven. In hele concrete, voor mensen herkenbare acties, die een de facto solidariteit representeren, misschien wel voor alle institutionele herinrichtingen uit. Stap voor stap voor stap voor stap. Hoe dit te bewerkstelligen, dat is de 6-miljoen euro kwestie.
De tijd dringt, dat is zeker. Maar alles is gelukkig niet verloren. We zien drie bronnen van hoop. Allereerst geven ook kritikasters van Europa aan dat er veel terreinen zijn waarop samenwerking in Europa dringend gewenst is. Ten tweede wil het gros van de mensen – hoe onzeker ook – nog niet helemaal de handdoek in de ring gooien. En daarnaast wordt er op tal van plekken gewoon doorgewerkt aan Europese verbanden en ontstaan er ook heel veel nieuwe initiatieven van Europese samenwerking. Onder die laatste treffen we interessante proeftuinen van de nieuwe solidariteit.
Dus is er naast de scenarios van de Europese Commissie een zesde scenario nodig: een scenario dat zich exclusief richt op de nieuwe bindingen tussen burgers. Een scenario dat niet bij de instituties begint maar bij de vitale maatschappelijke bewegingen die zich overal aandienen, met positieve energie en concrete alternatieven: Europese stedenverbanden, Europese organisaties voor nieuwe democratie, Europese verbanden van mensen die nadenken over duurzamere economie en klimaat, Europese clubs die tanden bijzetten voor de rechtsstaat.
We stellen dus een zesde scenario voor dat die energie centraal stelt: een Solidariteitsscenario: een Europees Reclaim en Reconnect scenario.
Om burgers terug te winnen zou het motto moeten zijn bij die burgers te beginnen. Als Europese civiele beweging maken we ons graag hard voor dit zesde scenario. In concrete acties die dialoog en solidariteit herwinnen.
Zie voor volledige tekst van het Witboek en andere achtergronden:
Press Release: European Commission White Paper on the future of Europe