De Europese verkiezingen zijn aanstaande. De weken staan bol van Europa-debatten van klassiek formaat: lijsttrekkers kruisen de degens, spitzenkandidaten zetten hun pitch, stemwijzers worden gelanceerd en bekritiseerd, thematische panels (van financiën tot farma) trekken zalen met geïnteresseerden. Grote beloften scheren over tafel, men vangt elkaar vliegen af. Het maakt allemaal deel uit van het bekende politieke spel en de strijd om de 751 (of na de eventuele brexit 705) Europese zetels, waarvan Nederlandse Europarlementariërs er 26 (of 29 na brexit) zullen gaan innemen.
In Nederland zien we geen grote verkiezingskoorts. De aantallen van vijf miljoen Nederlandse kijkers die inzoomen op het Eurovisie Songfestival (waarin zelfs Australië een Europese speler blijkt) worden door de Europese verkiezingsdebatten bij lange na niet gehaald.
Toch zijn dit cruciale verkiezingen voor onze gezamenlijke toekomst en is het hoog tijd de hand aan de ploeg te slaan. Politieke peilers vrezen dat de opkomst op 23 mei laag zal uitpakken en dat een derde van de kiezers in Europa zal gaan voor Eurosceptische of -nihilistische partijen. In de ogen van die kiezers staat ‘Europa’ voor een waaier aan narigheid: kapitalistische machtsconcentraties, sociaaleconomische ongelijkheden, gevoelens van identiteits- en soevereiniteitsverlies, abstracte bureaucratieën zonder soul of begrip voor de dagelijkse sores van velen, foute regels, niet meer meetellen, niets meer voorstellen. En Europa zou te veel ‘indringers’ toelaten, die dit alles alleen maar ‘erger’ maken, en ‘onze waarden’ (die vaak vaag en vooral inconsistent worden gedefinieerd) fundamenteel aantasten. We zien een cocktail van onvrede, deels gebaseerd op heel reële problemen, maar gemengd met een forse dosis angst en desinformatie. En vooral een gebrek aan gevoel dat men er zelf bij is, zelf grip op de zaak heeft, zelf iets kan doen. En dus gaan drommen mensen voor het grote NJET.
In zo’n klimaat van argwaan en ergernis worden verkiezingsslogans al snel hol en ongeloofwaardig, omdat al te vrolijke teksten de onderstromen van onbehagen niet adresseren en het gevoel ‘Europa zijn We Zelf’ niet echt voeden. Dat te doen vraagt een ander soort inspanning, en misschien wel minder verkiezingsretoriek.
Er is echter, ondanks de globale grimmigheid, ook veel goed nieuws. Gek genoeg juist ook in Europa, dat oude continent dat zoveel dingen door schade en schande heeft geleerd, en – dat vergeten we wel eens – voor hetere vuren heeft gestaan. Er zijn namelijk heel veel gewone mensen, die de Europese hervormingen al lang ter hand hebben genomen, zonder daarbij driftig met Europa-vlaggen te zwaaien. Waar zit op dit moment die winst?
Ten eerste: thematisch. De consensus neemt toe over wat de grote thema’s zijn, in onze wereld en op ons continent. De meeste mensen zien klimaat en bescherming van onze planeet en de noodzaak van een meer duurzame economie; het tegengaan van monopolies, machtsconcentraties en uitbuiting; het bevorderen van nieuwe vormen van bestaanszekerheid en veiligheid, sociale zekerheid en werk; en het scheppen van nieuwe inhoud voor humanisme en nieuwe democratie als hoofdonderwerpen. Een betere behandeling van deze thema’s en daarin investeren zal fenomenen als sociale uitsluiting, geweld om te overleven en gedwongen migratie kunnen verminderen, zo is de redenering. En daar zijn heel veel mensen in Europa dus nu al mee bezig.
Ten tweede: reële vermeerdering van praktische alternatieven. De mogelijkheden nemen hand over hand toe om op alle genoemde uitdagingen zelf ook constructieve bijdragen te leveren. Het loont echt om meer energie te steken in wat er al kan, in plaats van te zwelgen in haat, nijd en onmogelijkheden. Zo zijn er steeds betere technologieën die helpen, in communicatie, verbinding, ondersteuning van mensen. Op veel plekken zoeken groepen mensen weer naar de menselijke maat, maar nu op een eigentijdse wijze. Een groeiend aantal mensen omarmt meer duurzame, socialere leefvormen. Er zijn slimme betrokken netwerken van mensen die verspilling van publiek geld en corruptie systematisch aan de kaak stellen en zo een betere basis scheppen voor de publieke zaak, eerlijker omgaan met publieke middelen en pogingen steunen publiek vertrouwen te herwinnen. En de lijst van positieve inzet groeit en gaat verder. Wie een beetje rondkijkt kan talloze verbanden vinden waar men een positieve maatschappelijke bijdrage kan leveren aan de noodzakelijke maatschappelijke transities. Het is een kwestie van doen!
Ten derde: de toename van nieuwe dwarsverbanden. Tussen de verschillende constructieve maatschappelijke krachten worden steeds meer dwarsverbanden en onderlinge relaties ontwikkeld. Men spreekt met elkaar, zoekt elkaar op, men werkt samen, deelt kennis. Bijvoorbeeld in nieuwe serieuze mediacollectieven, die vanuit verschillende expertise diverse nieuwsfeiten bundelen en analyseren om dichter bij de realiteit en waarheid te komen. Of in de Europese commons movement, waar allerlei lokale initiatieven voor lokale verbetering elkaar treffen en praktijkvoorbeelden uitwisselen. Mensen ontworstelen zich actief aan de rat races die het maatschappelijk verkeer soms lijken te beheersen, en mensen uit elkaar spelen. Mensen uit oost en west, noord en zuid Europa. Jong en oud… Kunstenaars en creatieven (musici, theatermakers, schrijvers, ontwerpers etc.) blijken hier vaak onontbeerlijk. Ze houden ons een spiegel voor, slaan bruggen, doorbreken barrières, verzinnen nieuwe wegen.
Het is geen dag te vroeg om deze constructieve agenda’s, die zich op allerlei plekken ontvouwen in de Europese arena, nog veel meer op de voorgrond te plaatsen en ruimhartig te omarmen: met een scherp focus op de echte uitdagingen in plaats van ons te laten vangen in incidenten en bijzaken; met een goed gebruik van de nieuwe mogelijkheden, en met actieve inzet voor het uitbouwen van dwarsverbanden tussen constructieve krachten.
Dit is geen oproep tot naïviteit of roze visioenen. Wees bewust van de grimmigheid, alle reële dreigingen en onrecht, maar zwelg er niet in. Er zijn alternatieven, vaak al lang in de maak.
De EBN staat nu al jaren voor dit perspectief. Ons motto is kort en goed: Europa zijn we zelf. Europa moet je doen. Dus Nu. Gewoon. Doen!
Godelieve van Heteren, Mark Zellenrath, Laura Fruhmann, namens het EBN-bestuur
