Begin dit jaar werd het EBN bestuur blij verrast met een uitnodiging voor het filmfestival Videograms of a Nation/Redux. In een tijd waarin de Europagesprekken bol staan van Brexit, was dit festival dat van 5 tot 22 januari in het Eye filmmuseum in Amsterdam plaatsvond, een ware verademing. Het betrof een filmretrospectief in het kader van Europalia2020 en bracht een ode aan 100 jaar Roemeense cinema, met speciale aandacht voor de internationale doorbraak van Roemeense cineasten sinds 2000. Meer dan 50 documentaires en feature films werden vertoond. De EBN was bij diverse films en debatten aanwezig.
Op minstens drie manieren was het festival een urgente reminder wat ons als mensen in Europa bindt en wat ons als Europa gezinde mensen te doen staat.
Allereerst zette het filmprogramma de schijnwerpers vol op de zuidoost kant van Europa. Dit is momenteel broodnodig. Met alle Brexit malheur zou je soms vergeten dat Europa groter is dan haar westflank. Teveel energie is de afgelopen jaren weggelekt in Brexit debatten en Europese onttakeling, in plaats van te investeren in nieuwe verbindingen. De EBN vindt al langer dat we veel meer energie zouden moeten steken in nieuwe relaties met landen die na 2004 met heel veel hoop en verwachting toetraden tot de EU. En die verbinding begint met elkaars geschiedenissen en verhalen te kennen. In een prachtige selectie van klassiekers en nieuwe films, documentaires en fictie, werden kijkers meegenomen in de culturele evolutie van Roemenië sinds de jaren twintig van de vorige eeuw. Duidelijk werd hoe gelaagd die ontwikkelingen zijn geweest en hoezeer de lang adem van diepe geschiedenissen vandaag de dag nog doorwerkt.
Daarnaast kwamen door de uitdagende selectie door festivalprogrammeur Andrei T?n?sescu thema’s aan de orde die – hoewel gesitueerd in een Roemeense context – een universele zeggingskracht hadden. Bijna alle films maakten spannende verbindingen tussen de grote historische ontwikkelingen en het dagelijks leven van mensen. Hoe is het om een tiener te zijn in een land dat grote politieke turbulentie beleeft, zoals in de film Alice T. van Radu Muntean (2018)? Hoe gaan we als mensen om met pijnlijke geschiedenissen, wat maken we zichtbaar, en wat verzwijgen we? Hoe houden we ons in een wereld vol propaganda, zoals in de Autobiography of Nicolae Ceausescu (2010/11), een bijna geheel uit propaganda-archiefbeelden opgebouwde compilatie van de hand van regisseur Andrei Ujica, die laat zien hoe een ‘propagandistisch wereldbeeld’ zich in een samenleving nestelt, en schuurt met de werkelijkheid en waarin de megalomanie en de meeloopcultuur je snel onder de huid gaan zitten. Of hoe om te gaan met de vraag wie nog kritiek kan leveren op een corrupt systeem en wat eigenlijk onze kritische instituties waard zijn, zoals in de adembenemend spannende documentaire Colectiv van Alexander Nanau (2019). Deze film bracht een journalistieke ontleding van het grote ziekenhuisschandaal dat aan het licht kwam na een grote brand in nachtclub Colectiv in Boekarest in 2015, een soort Roemeense Volendambrand. In de nasleep van de ramp werd duidelijk dat 37 van de gewonden waren overleden aan bacteriële infecties in lokale ziekenhuizen, die sjoemelden met verdunde desinfectiemiddelen. De speurtocht leidt tot de confrontatie met het fingerende corrupte staatssysteem.
Kijkend en luisterend naar zulke films werd het opnieuw zonneklaar dat hoewel we in Europa dicht op elkaar leven en de mediakanalen 24 uur per dag open staan, we vaak toch verbijsterend weinig van elkaar weten. Wat ons brengt bij het laatste punt. Misschien wel de allergrootste waarde van het festival was dat het een paar weken lang liet zien dat tussen Europeanen andere gesprekken en nieuwe gedeelde conversaties mogelijk zijn en ontwikkeld kunnen worden. Want tijdens het festival, in zalen met vaak zeer gemengd publiek, jong en oud, uit verschillende landen, kwamen boeiende gesprekken op gang over het grondweefsel van Europa. Hierbij bleek opnieuw wat een belangrijk democratisch hulpmiddel film kan zijn. Film nodigt laagdrempelig uit om diepere gezamenlijke reflecties aan te gaan.
Europa is een web van verhalen. Ruimte te scheppen om oude verhalen te exploreren, gedeelde geschiedenissen opnieuw tegen het licht te houden, en samen nieuwe verhalen te ontwikkelen is wellicht de belangrijkste culturele opgave voor nu. Als antidoot tegen alle politiek van haat, nijd, polarisatie en aftakeling.
(Tijdens het festival werd het boek Romanian Cinema Inside Out: Insights on Film Culture, Industry and Politics 1912 – 2019 gelanceerd. Met essays van Dominique Nasta, Gabriela Filippi, Iulia Popovici and Andrei State)