Het Pools Voorzitterschap: Herkozen Tusk krijgt het zwaar
dinsdag 25 oktober 2011, 11:48, Malgorzata Bos-Karczewska
Op zondag 9 oktober, halverwege het Poolse EU-voorzitterschap i, gingen de Polen naar de stembus. De uitslag is betekenisvol. De Poolse kiezers hebben voor het eerst sinds het land weer een democratie is, de partij van een zittende premier een mandaat gegeven om door te regeren. Het is ook een overwinning voor Europa. Polen onder Tusk streeft naar meer integratie. Voor Polen is de EU een asset , geen liability .
De Polen zijn net als Nederlanders tevreden met zichzelf en wantrouwen hun politici. Maar Polen hebben gekozen voor stabiliteit in onzekere tijden. De partij van Tusk – het Burgerplatform (PO) – kreeg bijna 40% van de stemmen en zijn junior coalitiepartner de Boerenpartij (PSL) 8%. Samen hebben ze een krappe meerderheid in het parlement. De grootste rivaal, de partij van Jaroslaw Kaczynski PiS (Recht en Rechtvaardigheid) behaalde 30% van de stemmen.
Het spook van de crisis
De overwinning van premier Donald Tusk is ook een breuk met een trend in Europa waarbij kiezers zittende bestuurders afstraffen wegens impopulaire maatregelen in crisistijd. De reden hiervoor is dat Polen tot heden geen last van de financiële crisis ondervindt. Banken zijn conservatief en uitbundige kredietverlening is uitgebleven. De regering Tusk voerde een pragmatisch beleid, pompte in 2008 geen extra geld in de economie en kon via toename van de export profiteren van stimuleringsmaatregelen elders. Bovendien stelde hij drastische en pijnlijke hervormingen uit. Het loonde: de laatste 4 jaar groeide de economie met gemiddeld 4%, mede dankzij de EU-fondsen voor publieke infrastructuur.
Er was alle reden voor optimisme. Tusk ging de verkiezingen in met de leus ‘Polen in de steigers’ om het karwei af te maken in de tweede ambtstermijn. Gevolgd door ‘Meer geld van de Unie’.
Niet de EU of het Poolse EU-voorzitterschap heeft Tusk uiteindelijk in het zadel geholpen. Maar de crisis in de eurozone i. Drie weken voor de verkiezingen sloeg de stemming om. De uitspraken van minister van Financiën Jacek Rostowski dat Europa in gevaar is en dat de eurozone moet worden gered omdat er anders oorlog komt, maakten in West-Europa weinig indruk. In Polen sloegen ze in als een bom. Een week later moest de Poolse centrale bank drie keer op de valutamarkt interveniëren om de zloty te verdedigen. Dit heeft Polen wakker geschud. Vanaf dat moment konden alle verkiezingsbeloftes de prullenbak in.
Van deze sense of urgency heeft Tusk geprofiteerd. Dit gaf hem een extra argument om de slapende PO kiezers te mobiliseren. Bij een lage opkomst was het gevaar reëel dat zijn rivaal Kaczynski zou kunnen winnen. Volgens sommige opiniepeilingen was het verschil tussen PO en PiS tot medio september minimaal. Zijn opponent Jaroslaw Kaczynski had geen visie over de toekomst van Polen, behalve dat het beter moest en anders. In de laatste fase maakte hij de fout met anti-Duitse uitspraken over bondskanselier Angela Merkel i te komen. Dat heeft de slapende PO kiezers gemobiliseerd.
Verlichtingsoffensief van Palikot
De grote verrassing is de opkomst van de anti-establishment partij, de Beweging van Palikot, die met 10% van de stemmen de derde partij in het Sejm is geworden (40 zetels uit 460 in het Sejm).
Hiermee toont Polen een overeenkomst met Europa en Nederland, waar rechts populistische bewegingen onvrede van kiezers weten te kanaliseren. Het verschil is dat deze partij van progressief-liberale signatuur is. Haar leider de miljonair, ex-zakenman en ex-PO politicus Janusz Palikot wist dankzij carnavaleske stunts, absurde humor en emancipatierethoriek stemmen van jongeren, mkb-ondernemers en links progressieven te winnen. De protestbeweging strijdt tegen de macht van de kerk en voor legalisering van soft drugs en abortus, komt op voor de rechten van niet alleen homo’s maar van burgers in het algemeen. De bureaucratie moet worden afgebroken, de politiek ‘opengebroken’ en de burger dient centraal te staan. Palikot eist transparantie en eerlijkheid, einde aan hypocrisie.
Polen blijkt niet zo’n conservatief land als men denkt. Het land is volop in beweging. Palikot vormt de voorhoede van deze verandering. Hij zelf noemt zijn taak een ‘verlichtingsoffensief’.
Dit is de interessantste ontwikkeling sinds 2001 in Polen, toen deed een rechtse populist Andrzej Lepper met zijn ‘Zelfverdediging’ entree in het parlement (met 11% van de stemmen). De andere twee nieuwkomers waren toen Burgerplatform (14%) en PiS (10%). Winnaar in 2001 was de SLD (sociaaldemocraten c.q. ex-communisten) met 47% van de stemmen. Het fiasco van de SLD regering (2001-2004) zorgde voor een ruk naar rechts van Polen en lanceerde de conservatief nationalistische PiS van Kaczynski ’s en de conservatief liberale PO van Tusk.
Nu tien jaar later zal de SLD naar verwachting imploderen. Op dit moment er is geen partij die voor de armen en de onderklasse opkomt. En de PO zal haar positie in het midden moeten consolideren.
Uitdagingen voor Tusk
De nieuwe regering van PO en PSL wordt rond 22 november as. bekend. Radoslaw Sikorski blijft als minister van Buitenlandse Zaken en Jacek Rostowski op Financiën.
De komende vier jaar staat Tusk voor een grote opgave: hij moet uitgestelde hervormingen in onzekere tijden doorvoeren zoals verhoging van de pensioenleeftijd. Bovendien heeft hij grote verwachtingen gewekt met zijn ‘Polen in de steigers’ project. Poolse jongeren verwerpen net als Spaanse jongeren tijdelijke contracten en eisen dezelfde welvaart als in West-Europa. De nieuwe regering zal de hoge jeugdwerkloosheid van 23% moeten aanpakken, anders blijft de jeugd emigreren. Tusk moet ook antwoord geven op de meest urgente vraag uit de verkiezingscampagne, die hem persoonlijk is gesteld: ‘hoe verder te leven, mijnheer premier?’.
En dit alles in onzekere tijden die de crisis in de eurozone met zich mee brengt. Weliswaar is Polen het minst kwetsbaar van alle landen van Midden- en Oost-Europa, maar het groeitempo zal zeker dalen.
De verkiezingen zijn ook een overwinning voor Europa. De EU is een anker voor Polen, dat vaak aan haar lot werd overgelaten. Daarom wil Tusk verder in Europa investeren.
De positie van Polen in de EU is onder Tusk de laatste vier jaren sterker geworden. Nu heeft hij kans om die positie uit te bouwen. Ook de EU is veranderd: de Oost-West deling heeft plaats gemaakt voor een Noord-Zuid tegenstelling. De grootste uitdaging voor de Poolse premier is om invulling te geven aan een nieuwe rol van Polen in de EU – in de Noord-Europese voorhoede. Hierbij zal Polen worden aangesproken op solidariteit met andere EU-landen, net als nu Slowakije als eurozone land in verband met de redding van Griekenland. Wie streeft naar leiderschap moet leren geven en nemen.
Malgorzata Bos-Karczewska – hoofdredacteur Polonia.nl, webportaal van de Poolse Gemeenschap in Nederland