Wie heeft nu wie in de greep, als het om de Europese energievoorziening gaat? Rusland Europa, doordat Poetin Europa naar believen van het gas kan afkoppelen, en Europa zo met de dreiging van een koude winter chanteren kan? Of juist Europa Rusland, omdat Poetin voor zijn vernietigingsoorlog tegen Oekraïne – bij voorlopig gebrek aan andere afnemers als volwaardig alternatief – niet zonder de Europese gasinkomsten kan?
Duidelijk is dat het Kremlin met de gaskraan speelt. Eerst kleine landjes pesten door die – niet zonder ogenschijnlijke willekeur in de keuze van het slachtoffer – stuk voor stuk van het Russische gasnet af te koppelen om zo te proberen heel Europa een zenuwinzinking te bezorgen – wie is het volgende slachtoffer? – en daarmee de Europese eenheid onder druk te zetten. Want als Poetin iets haat en vreest, is het een verenigd Europees front tegenover zich.
Het Hongarije van Orban, zelf sowieso al meer van buiten-Europese autocraten dan van Europese democraten gecharmeerd, heeft Poetin al met bijzondere gunsten en afzonderlijke regelingen in zijn netten gevangen. Het is daarmee tot een permanente stoorzender voor Brussel uitgegroeid.
De vraag is ook wat de Italiaanse verkiezingen deze hete (of eerder koude?) herfst na de val van het kabinet van Draghi zullen brengen, gezien Salvini’s eerdere banden met het gangsterregime in Moskou. Italië is in grote conflicten wel vaker een wat wankelmoedige bondgenoot geweest, dat moesten de Duitsers zowel in 1915 als in 1943 ook al eens tot hun grote schade ontdekken.
Of moeten we hoop putten uit het feit dat de volgens de peilingen gedoodverfde winnaar, Giorgia Meloni van de ultrarechtse Fratelli d’Italia, juist de Russische overval op Oekraïne scherp veroordeeld heeft, anders dan haar rechts-extremistische kompanen elders in Europa als Thierry Baudet, die in deze donkere dagen een feestje rond de Russische ambassadeur meende te moeten gaan bouwen?
Een aantal Middeneuropese landen is nu in een ijltempo begonnen de eigen gasafhankelijkheid van Rusland te verminderen, om uiteindelijk straks zélf de gaskraan te kunnen dichtdraaien, en daarmee Rusland voor te zijn. Het oogt immers altijd souvereiner als je zelf de stekker er uit trekt, in plaats van dat je belager dat doet.
Zolang dat niet gebeurd is, kan Poetin met de gastoevoer spelen, wat hij niet nalaat. Vermoedelijk gooit hij bewust de kraan niet in één keer dicht, niet alleen vanwege de dan gederfde inkomsten, maar ook omdat hij dan een economisch wapen kwijt is. Chanteren kan immers alleen als je daartoe ook nog over geëigende middelen beschikt. Heb je die eenmaal uit handen gegeven door die volledig in te zetten om een verpletterende indruk te maken, dan heb je niets meer in handen voor een volgende keer, als die inzet toch niet dat effect heeft gehad.
De snelle afkoppeling van het Russische gas stelt de afnemers in elk geval voor de noodzaak om nu intern keuzes te maken en prioriteiten te stellen, gezien de daardoor nog verder uit de pan rijzende energieprijzen. Wat gaat vóór? En dus: wie of wat zal het het eerste zonder gas moeten stellen? In Berlijn heeft de regering dat al begrepen, in Madrid – ofschoon juist níet van de Russen afhankelijk – ook: zie de verplichting om nu bij 40 graden de airco lager te zetten.
Maar heeft Den Haag wel óók de urgentie door? Van minister Rob Jetten horen we vooral sussende woorden – het loopt zo’n vaart allemaal niet – zoals we dat van collega Ernst Kuipers maandenlang inzake corona hoorden. Sussende woorden, gepaard aan wegkijken, zijn zeker onder Rutte een Haagse specialiteit geworden, waardoor het kabinet nu overal hardhandig tegen de wand knalt: inzake het klimaat, de boeren, de woningnood, de vluchtelingen, het vliegverkeer en nog zowat. Waarbij de verantwoordelijke bewindslieden bij het vinden van een oplossing vooral elkaar in de weg zitten, want een makkelijker oplossing van het ene probleem maakt die voor een ander probleem juist moeilijker.
Met een gasafhankelijkheid van 15% loopt Nederland natuurlijk minder risico’s dan Duitsland, maar met vrijblijvende oproepen tot energiebesparing komen ook wij er niet. Als de voorspelling uitkomt dat de maandlasten met wel 500 Euro kunnen stijgen, komen miljoenen burgers in het nauw. Dat vergt een gerichte politiek van herverdeling van de schaarste, om door wettelijk afgedwongen vermindering van de vraag de prijzen in de hand te helpen houden.
Dat iedereen kan koken is belangrijker dan dat sommigen ook ’s winters aardbeien kunnen eten. En men zal aan luxepaardjes moeten durven komen, als terrasverwarming en verwarmde privé-zwembaden. Als dat niet gebeurt, en een rijke bovenlaag zich de jacuzzi kan blijven veroorloven, terwijl anderen verkleumen, krijgen we een volksopstand waarbij die boerenrellen verbleken.
En kan Den Haag wel zijn beloftes aan Groningen gestand blijven doen? Ook als in Duitsland de gasnood stijgt? En hoe solidair zijn dan de landen die zelf nauwelijks van Russisch gas afhankelijk zijn, zoals Spanje? In het zuiden zit de wrevel over de noordelijke bezuinigingsdictaten – omdat men boven zijn stand geleefd zou hebben – bij de oplossing van de eurocrisis tien jaar terug nog diep. “Anders dan in andere landen hebben de Spanjaarden op het gebied van energie niet boven hun stand geleefd”, zo sloeg de Spaanse milieuminister Teresa Ribera naar aanleiding van Duitse oproepen tot energiesolidariteit fijntjes terug.
Nederland mag zich gelukkig prijzen dat het het vermoedelijk wel net in z’n eentje redt, want met Wopke Hoekstra op Buitenlandse zaken is men, gezien diens betweterige arrogantie tegenover Italië in de coronacrisis twee jaar terug, in het zuiden anders vast ook niet tot grote coulantie tegenover Den Haag geneigd.
Thomas von der Dunk, 4 augustus 2022