Opinies

‘Verkiezingen doen er niet toe’. Aldus in 2015 de arrogante en voorspelbaar kortzichtige strekking van de reactie van de Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble, nadat met de stembuszege van Syriza uit protest tegen draconische bezuinigingen, die voor veel modale Grieken in een welvaartsverlies van dertig procent resulteerden, de zittende regering was weggevaagd. Nederland behoorde tot de landen die zich toen het meest onverbiddelijk opstelden. Even eerder was het in Den Haag direct tot een regeringscrisis gekomen, toen het inkomensafhankelijk maken van de zorgpremie ook in welvaartsverlies dreigde te resulteren, voor de beterbetaalden – niet van dertig, maar van drie procent.

‘Verkiezingen doen er niet toe’: met de Europese weigering zich iets van de onwelkome Griekse kiezersuitspraak aan te trekken, werd in Griekenland, waar de democratie geboren heet te zijn en dat aan dat romantische gymnasiumsentiment überhaupt zijn vroege EEG-lidmaatschap dankte, de democratie de facto afgeschaft. En vervolgens ging Brussel weer over tot de orde van de dag.

De bijvangst van die struisvogelpolitiek vormt de situatie in Italië, die voor menigeen in de Brusselse bubbel als een schok kwam, maar daarentegen voor iedereen die de afgelopen jaren wèl een beetje had opgelet, geenszins onverwacht. Ook in Italië hebben de bezuinigingen er veel forser ingehakt dan menig Nederlands kiezer ooit verdragen zou. In het zuiden is – net als in Spanje – een derde van de jongeren werkeloos, en de situatie economisch uitzichtloos.

Dat verklaart mede de populariteit van de Vijfsterrenbeweging en de Lega, nadat de klassieke regeringspartijen door het Noordeuropese monetaire fetisjisme te weinig ruimte was gegund om aan de zorgen van hún kiezers tegemoet te komen. Zorgen die – zie de groeiende armoede – in elk geval terechter zijn dan die van degenen die wegens die iets hogere zorgpremie in opstand kwamen. Althans, zo ziet men dat in het Zuiden, en zolang het Zuiden een belangrijk deel van de Europese Unie vormt, is wat het Zuiden vindt ook voor het Noorden van belang.

Italië is geen Griekenland. Waar Brussel Athene nog kon negeren en koeioneren, lukt dat met Rome niet. Daarvoor is de – na de Brexit – derde economische macht binnen de EU voor haar functioneren gewoon te cruciaal. En hier kan wèl enige oude gymnasiumkennis wat helpen: weliswaar zijn de Italianen sinds de ondergang van het Romeinse Rijk militair niet meer erg succesvol geweest – zelfs Mussolini kon indertijd amper Albanië en Abessinië aan – op andere vlakken geldt dat niet.

Vooral beschikken de Italianen over een ongeëvenaard taai vermogen om door geraffineerde vormen van diplomatie en obstructie – en diplomatie ís een geraffineerde vorm van obstructie – de zaken naar hun hand te zetten. Dat geldt voor de Italianen individueel in de verhouding met hun eigen overheid, en dat geldt ook voor de Italianen collectief in de verhouding van hun staat tot de buren.

Het Fortuynsiaanse ‘Ik zeg wat ik denk’: dat is namelijk niet zo aan hen besteed.  Hoewel na 1914 de zwakste van de zes Europese mogendheden, haalde Rome er, door tijdig van front te wisselen en Entente en Centralen tegen elkaar uit te spelen, het meeste uit. En in 1945 slaagde Rome er, opnieuw door tijdige frontwisseling, zelfs in zich naar de rol van mede-overwinnaar op Nazi-Duitsland te bluffen.

Brussel heeft nu ontzet op de plannen van de nieuwe Italiaanse regering gereageerd: verhoging van de pensioenleeftijd en forse belastingverlagingen, resulterend in miljarden aan ongedekte uitgaven, herziening van het stabiliteitspact. Met stug roepen: allemaal hóógst onverantwoordelijk en dus ontoelaatbaar en ononderhandelbaar, komt men er niet (en zeker Den Haag staat, als recidiverende fiscale spookrijder, na de eenzijdige afschaffing van de dividendbelasting moreel niet sterk om over andermans belastingdouceurtjes belerende preken af te steken).

Want wat, als Rome zich van het gedreig van de anderen weinig aantrekt, omdat het – o foei! – zich op een democratisch basisbeginsel beroept, namelijk de wens om naar de eigen kiezers te luisteren? Wil men het land dan soms politiek isoleren en financieel verder afknijpen? Dat eerste heeft al na Haiders regeringsdeelname niet met Wenen gewerkt, en het tweede zal de problemen slechts vergroten. Een boete voor een land dat al diep in de schulden steekt: dat zal echt helpen!

Los daarvan: met een assertief Rusland en Turkije, met onhandelbare autocraten in Warschau en Boedapest, met steeds moeizamer Brexitonderhandelingen met een Londen dat niet eens lijkt te weten wat huiswerk doen is, met Trumps opblazen van het atoomaccoord met Iran en een volkomen onberekenbaar Amerika, kan Europa er inderdaad ook nog een hoogoplopend conflict met Italië bij hebben.

Brussel hoopt nu dat het in de praktijk meevalt, zoals men dat ook bij Trump hoopte. Maar Trump valt niet mee, en dit zal ook niet meevallen. En misschien is dat ergens maar goed ook, want als het nu teveel zou meevallen en de EU daardoor als vanouds voortdendert, zou het een volgende keer, als gevolg van nog heviger teleurgestelde kiezers, nog heel wat erger kunnen worden.

Als in één van de oprichterstaten van de EU eurosceptische partijen de meerderheid behalen, wordt het voor Brussel hoog tijd de oorzaken van die euroscepsis eens serieus te nemen. Zoals de nieuwe coalitie in Rome het wijd verbreide ongenoegen formuleert: de regels worden teveel gemaakt door ongekozen Europese technocraten die meer oog hebben voor grote bedrijven en banken dan voor de belangen van burgers. Politiek zien zij als een stoorzender bij de doorvoering van ‘objectief noodzakelijk’ en niet voor discussie vatbaar beleid. De kiezer: dat is de laatste die zij kunnen gebruiken. Wel, die pikt dat niet meer.

Als in een democratie verkiezingen ‘er niet meer toe doen’, dan beginnen ze er namelijk pas echt toe te doen. Hopelijk begrijpt Brussel nu eindelijk die les.

Thomas von der Dunk, 23 mei 2018

Wat bezielt in hemelsnaam de Europese Commissie? Hoeveel eigen glazen gaat zij nog ingooien? Als hij de tegenstanders van Europa extra munitie wil verschaffen, moet Jean-Claude Juncker vooral zo doorgaan. Twee recente blunders kan hij op zijn conto schrijven, die illustreren hoezeer hij van de buitenwereld losgezongen is en hij zijn politieke houdbaarheidsdatum overschreden heeft.
De eerste is uiteraard de kwestie-Selmayr: de achterbakse promotie van een persoonlijke favoriet, die voor een groot deel van het Europese electoraat een schoolvoorbeeld zal vormen van het ouderwetse internationale old-boys-network van handjeklap, waarmee Brussel toch al zo sterk wordt geassocieerd. En de obstinate verdediging van Juncker en de zijnen van de bewandelde weg maakt het alleen maar erger – inclusief zijn hautaine bejegening van alle critici.
Terecht maakt het Europese Parlement van de kwestie – en speciaal ook van dat laatste punt – een groot nummer. Alleen faalt het vervolgens met de weigering echt door te bijten, omdat de twee grootste fracties – de christen-democraten en de sociaal-democraten – er uiteindelijk geen politieke consequenties aan durven te verbinden. Dat zou evenwel wel moeten, als het parlement – de enige instantie met democratische legitimatie in Brussel – echt macht en gezag wil krijgen.
En het zou ook de logische consequentie zijn van de politisering die Juncker zélf heeft nagestreefd: niet meer die oude afhankelijkheid van de nationale regeringen, die in samenstelling en optreden van de commissie tot een balanceeract tussen de hoofdsteden dwong, maar een eigen mandaat, direct gebaseerd op het Europese electoraat als geheel. Dat wordt vertegenwoordigd door het Europese parlement.
Ja: dat zou de moed moeten hebben om Juncker desnoods naar huis te sturen, als hij halsstarrig weigert inzake Selmayr op zijn schreden terug te keren. En als dat dan de val van de hele commissie betekent, dan moet dat maar. Eén keer stevig doorpakken is voldoende voor twee wezenlijke democratische verbeteringen: het (be)vestigt het primaat van de volksvertegenwoordiging, en maakt een einde aan de chantage-mogelijkheid die de Europese Commissie nu bezit om het politieke voortbestaan van één deraillerend lid (al is het de voorzitter) aan dat van alle anderen te koppelen, en zich daarmee de facto politiek onaantastbaar te maken.
Die noodzaak tot correctie geldt overigens ook voor die andere recente uitglijder van de commissie: het al eerder eens door Juncker gelanceerde idee om de Europese Unie op korte termijn met een aantal staten op de Westelijke Balkan uit te breiden. We zien hier een trekje dat Juncker gemeen heeft met menige CEO van een groot bedrijf. Stilstand heet achteruitgang: we moeten altijd groeien. Zoals in het hedendaagse hyperkapitalisme ondernemen vooral overnemen geworden is, zo wil ook de Europese Commissie nu met overnames de vlucht naar voren wagen: de eerste westelijke Balkanlanden moeten vanaf 2025 bij de EU. In 2025!
Ieder die ook maar iets weet van de hardnekkige corruptie in landen als Albanië en Macedonië, die nauw verweven is met een diepgewortelde cliëntelistische maatschappijstructuur, beseft dat het een volslagen illusie is om te denken dat deze landen in slechts zeven jaar tijd (!) aan de Kopenhagencriteria zullen voldoen. IS de les van de voorbarige toetreding van Roemenië en Bulgarije – nu al elf jaar lid en nog vrijwel geen stap opgeschoten – totaal vergeten?
Misschien dat het er straks, net als indertijd met Boekarest en Sofia, ook in Tirane en Skopje op papier mooi uitziet, maar papier is in deze contreien geduldig. Een echte metamorfose van de maatschappij, zodat zij daadwerkelijk aan de Europese criteria van democratie, rechtstaat en fatsoenlijk bestuur voldoet, is niet een kwestie van een paar jaar, maar van generaties.
En wat als die landen, dankzij mooie papieren, zijn toegetreden, en het vervolgens inderdaad allemaal façade blijkt te zijn, of de boel weer ontspoort? Heeft Brussel dan echt de mogelijkheid om falende lidstaten in het gareel te dwingen? Het uitzichtloze geworstel met de steeds autocratischer regeringen in Warschau en Budapest die elkaar wederzijds de hand boven het hoofd houden, mede uitvloeisel van een vetorecht voor alle lidstaten, geeft het antwoord.
Daarbij is bovendien aannemelijk dat de machthebbers in zulke nieuwe Balkanlidstaten eerder de illiberale opvattingen van Orban en Kaczynski delen, en dus hun kamp zullen versterken. Omgekeerd zal een Europese Unie waarin die stem zwaarder klinkt de euroscepsis bij het electoraat in de ‘oude’ lidstaten slechts verder versterken. Het ‘geen cent meer naar de Grieken’ zal dan nog luider klinken, en de – vergeefse – roep om ‘eerst hervormen, dan pas betalen’ ook.
Alleen in een vlaag van volslagen verstandsverbijstering kan dus een verantwoordelijk politicus suggereren dat de Europese Unie heel snel verder uitbreiden moet. Toch vraagt ook politiek verstandsverbijstering om een verklaring. Een van de argumenten voor die haast is de angst voor uitbreiding van de Russische, Turkse of Chinese invloedsfeer, als Brussel stil blijft zitten.
En inderdaad schuilt vooral in de Chinese expansie een groot probleem. Maar die zou vooral moeten dwingen tot heroverweging van een verblind neoliberaal beleid, waarbij de Grieken in het kader van de ‘privatisering’ de haven van Piraeus aan Peking hebben moeten verkopen – dat is dus nu een omgekeerd Hong-Kong – en tal van Europese landen, waaronder Nederland, vanwege kortetermijnsprofijt op nationale handelsmissies hun technologische kennis aan China verpatsen.
En wat tenslotte de Westelijke Balkan betreft: het is zeker van geostrategisch belang deze regio nauwer aan Europa te binden. Maar dat kan dan de eerste decennia niet anders zijn dan in de vorm van een B-lidmaatschap zonder stemrecht, want anders blaast de EU zich om bovengenoemde redenen op termijn zelf op.

Thomas von der Dunk, 23 april 2018

De Italiaanse verkiezingen liggen nu al weer drie weken achter ons, en nog steeds is er in Rome geen witte rook. Nederlandse kranten hebben, voor zover ik kan nagaan, sinds de verontrustende uitslag bekend werd, niets meer over de vorming van een nieuwe regering bericht. Eén ding valt sinds zondag 4 maart niet te ontkennen: de Italiaanse kiezer heeft een groot probleem met de Europese Unie, en daarmee heeft Brussel er een groot probleem met Rome bij. De helft van de stemmen ging naar uiterst eurosceptische partijen, die bovendien een zekere sympathie voor Poetins Rusland aan de dag leggen – een van de andere grote problemen, waarmee Europa momenteel worstelt.
Voor Brussel zal het behoud van Italië voor Europa de komende jaren topprioriteit (moeten) zijn, omdat het verlies van het Italiaanse vertrouwen nog veel zwaarwegender politieke consequenties heeft dan de Brexit. De Britten hebben er altijd bijgehangen en waren eigenlijk vooral lid om zo verdere Europese integratie te verhinderen, Italië is er historisch veel nauwer mee verbonden en behoort als een van de oprichtingsstaten tot de kern.
De redenen voor de nederlaag van de sociaal-democraten en het uitblijven van een zege voor een serieus, eveneens pro-Europees gematigd-rechts alternatief – Berlusconi, die er electoraal ook weinig van bakte, kunnen we alleen al om zijn heimelijke bewondering voor het ‘sterke leiderschap’ van Poetin moeilijk als zodanig beschouwen – heeft uiteraard diverse oorzaken. De massale afkeer van de gevestigde partijen was óók een vorm van verzet tegen de notoire corruptie met bijbehorend cliëntelisme: wie niet over de juiste contacten beschikt komt, ongeacht zijn opleiding, vaak moeilijk aan de bak.
Maar daarnaast speelt een belangrijke rol dat veel Italianen zich door de rest van Europa in de steek gelaten voelen – zowel financieel als inzake de vluchtelingenproblematiek. Het strenge, door Schäuble doorgedruktee bezuinigingsbeleid dat Brussel een aantal landen oplegde, heeft vooral in het zuiden – waar de linkspopulistische Vijfsterrenbeweging de grote winnaar was – tot massale (jeugd)werkeloosheid en armoede geleid; op veel mededogen vanuit het noorden kon men er niet rekenen. Tegelijk heeft juist Italië (met Griekenland) veruit de meeste asielzoekers te verwerken gekregen; bijna alle andere landen hielden met een beroep op de Dublinverordening angstvallig de deuren dicht.
En daar komt ook de naarbinnen gerichte, en weinig solidaire blik van Den Haag om de hoek kijken. De belangrijkste insteek van alle kabinetten-Rutte was, met de hete adem van de eigen rabiaat-rechtse populisten Wilders en Baudet in de nek, om van Europa vooral de lusten en niet de lasten te hebben. Wat het zuiden betrof, werd ook op het Binnenhof met monotone regelmaat de grijsgedraaide plaat afgedraaid dat men eerst maar eens moest ‘hervormen’.
Dat laatste gebeurt nog steeds. Premier Rutte, die eindelijk begon in te zien dat hij voor een visie op Europa niet langer met verwijzing naar de oogarts kon volstaan, kwam met een antwoord dat in feite op meer van hetzelfde neerkwam: alleen Europese steun voor Italië als dit eindelijk ‘hervormde’. De sociale ellende die al die ‘hervormingen’ teweeg hadden gebracht, waren niet ons probleem. Ik zou zeggen: sinds 4 maart zijn zij dat wèl, omdat Europa door het negeren van die ellende miljoenen Italianen van zich heeft vervreemdt.
En de politieke gevaren die dat met zich meebrengt, worden in Parijs en Berlijn scherper gezien dan in Den Haag. Voor Nederland is Europa vanouds, van een paar begeesterde idealisten afgezien, vooral een economisch project: we zijn lid om makkelijker onze kaas te kunnen verkopen. De afgesleten meer-markt-mantra die ook Rutte weer in zijn Europa-speech ophoestte, past daar naadloos in.
Voor de Fransen en Duitsers is Europa daarentegen allereerst een politiek project – weliswaar met economische middelen, maar dat is iets wezenlijks anders. Het vormt voor hen een antwoord op twee catastrofale wereldoorlogen op basis van de Frans-Duitse ‘erfvijandschap’, waaraan ook Rome zijn (wisselvallige) aandeel had. Prioriteit nummer één in de jaren vijftig was niet om de zaken zo te organiseren dat er meer kaas werd gefabriceerd, maar minder kanonnen.
Nu de even eenzijdig-economisch georiënteerde Britten binnenkort wegvallen, moest Rutte voor voortzetting van zijn rigide monetaire koers op zoek naar nieuwe bondgenoten, die hij vervolgens in zeven kleinere noordelijke landen vond. Volgens latere berichten zou Berlijn het initiatief van Nederland en de Zeven Dwergen volmondig toejuichen, maar dat ligt vermoedelijk toch iets ingewikkelder.
Zeker deelt Duitsland vanouds de Nederlandse ‘protestantse’ kijk op overheids-finan¬ciën en vooral begrotingstekorten, die haaks staat op de laissez-faire-benade-ring van de meeste katholieke Zuideuropese landen, waar ingeval van internationaal oplopende economische achterstand in het pre-Euro-tijdperk altijd naar het paardenmiddel van devaluatie gegrepen kon worden om de verhoudingen weer in balans te brengen. Maar Berlijn zal dit Noordeuropese initiatief vooral zien (en gebruiken) als potentieel drukmiddel om de door Parijs aangevoerde zuidelijken een beetje bij de les te houden, zonder zichzelf al te impopulair te hoeven maken.
Als het er echt op aan komt zal namelijk voor Duitsland de relatie met Frankrijk en het Europese behoud van Italië terecht zwaarder tellen dan alle Hollandse kren-ten¬wegerij. En wel, omdat betalingsbalans en begrotingstekort uiteindelijk finan-ciële abstracties zijn, en honger, kou en werkeloosheid niet. De electorale conse-quen¬ties van het negeren van die laatste waarheid zijn nu in Italië duidelijk gewor-den. Het is precies dit punt, waarop de SPD, teneinde bereid te zijn om opnieuw met Merkel in zee te gaan, vastbesloten is dit keer in Europa het verschil te maken.

Thomas von der Dunk, 30 maart 2018

Onze Duitse collega’s van de Europese beweging aldaar volgen de Duitse coalitiepogingen op de voet. Ze stuurden het bijgaande artikel van Bjorn Gens dat de complexe verhoudingen binnen de Grosse Koalition t.a.v. Europa duidelijk schetst.
Lees verder

Dezer dagen beginnen in Brussel de Brexit-onderhandelingen, en die beginnen onder een totaal ander politiek gesternte dan begin dit jaar nog werd gedacht. Dat komt omdat ze onder een totaal ander electoraal gesternte beginnen. Kort samengevat: bij de twee grootste nationale tegenspelers is de positie van Parijs fors versterkt en die van Londen fors verzwakt.